|
|
Freze makinesi mobilya tablalarının ön
cumbalarına, çerçeve konstrüksiyonlu işlerin çıtalarına, kalınlığı fazla
tablalara, masa ve sehpa tablalarına ve sürme camlı mobilyalarda cam
çıtalarının ön cumbalarına kordon açılmak suretiyle mobilyanın daha güzel ve
zarif görünmesini sağlayan araçtır. En önemli şekillendirme makinelerinden biri
olan alt freze, parçalara lamba, kiniş, kordon, pah, erkek zıvana, kırlangıç
kuyruğu kızak ve kanal açma, kenar şekillendirme ve temizleme gibi çok amaçlı
olarak kullanılır. Piyasada yatay freze olarak anılan makinenin motor ve
milinin tablanın altında olması nedeniyle “Alt Freze”olarak adlandırılır.
Makine kalıplama dekoratif etkiler ve eklem yerleri için malzemenin kenar ve
uçlarını kesmek için kullanılır. Takılan çeşitli top veya yıldız bıçaklar
vasıtasıyla çok değişik şekiller verilmesi mümkündür. Bu makine kullanılmadan
önce ve kullanım esnasında önlemler alınmaz ise tehlikeli bir makinedir. Yüksek
dönme hızı ve işin doğası uygun koruyucuların düzenlenmesini zorlaştırır. Seri
imalat atölyelerinde cumbalara tutkallanmış masif parçaların alttan ve üstten
aynı zamanda rendelenmesini sağlayan bu makine zamanı seri imalatta en çok kısaltan
makinelerin başında gelir.
Frezeler mil çapına ve tabla
büyüklüğüne göre ölçümlendirilir. Okullarda kullanılan Freze makinelerinin
çoğunun mil çapı 8-20 mm tabla ölçüleriyle 50*70 cm’dir.
Makine gövdesi oturaklı ve çoğunlukla
dökme demir olup kullanılan yüzeye tesviye edilmiştir. Makine yardımcı
aygıtlarla donatılmıştır. Bu aygıtların yardımı ile değişik işlerin kolaylıkla
yapılması sağlanır. Motor güçleri fazla olduğundan verimleri yüksektir. Bu
makinelerin bazılarında seri üretime uyum sağlamak için otomatik çalışma
düzenleri de vardır.
Freze basit bir makinedir. Tezgah orta
kısmından çıkan bir mil, ağır bir çelik kaide, bir motor ve hareket mekanizması
ve bir parmaklık (siper)dan oluşur. Tezgah ortasında ince uzun parçalar için
bir yiv vardır. (El Siperi), Makinelerin çoğunda mil parçaya ve sipere pozisyon
vermek için yukarı aşağı hareket ettirilebilir. Bazılarında da tezgah
yükseltilebilir veya alçaltılabilir. Pürüzsüz bir şekillendirme için makine
7200-8500 devir / dakika arasında bir hızda çalıştırılmalıdır. Makinede
kesicilerin çok çeşitli türleri vardır. En güvenlisi bütün temel işlemler için
önerilen üç dilli katı tiptir.
İş verimi arabalı, otomatik iş besleme
tablalarının takılması ile daha yüksek boyutlara ulaşır. En önemli kısımları
millere takılarak esas işleri yapan kesici bıçaklar veya Freze kafalarıdır.
Freze kafaları çok çeşitli şekillerde geliştirilmiştir.
Bu makinelerin başlıca parçalarını
sıralayacak olursak;
1.
Tabla
2.
Yardımcı
aygıtlar
3.
Miller ve
yataklar
Gövde;
Preslenmiş çelik dökme
demir yada ağaçtan yapılmış olup motoru ve tablayı taşır. Makinenin diğer
parçalarını üzerinde taşır. Makinenin konstrüksiyon özelliğine ve kullanım amacına göre çok değişik yapıda imal edilmiştir.
Genel olarak makine gövdelerini şu ana gruplarda toplamak mümkündür.
A)
Kapalı Gövdeler: Daha
çok ağır tip Freze makinelerinde görülür. Dökme demirden ve bütün olarak
yapılmıştır. Akuple motor, dişliler, ayarlama ve vites kolları, koruyucu
kapaklar vb. parçalar kapalı gövdeye dengeli ve emniyetli bir şekilde
bağlanmıştır. Özellikle hareketli bölümler toz, talaş ve darbe gibi dış
etkilerden korunmuştur.
B) Açık Gövdeler: Hafif makinelerde görülen bu gövde
tipinde makinenin yapısı sadeleştirilmiştir. Madeni veya ağaçtan bir sehpa
üzerine oturtulmuştur. Genellikle yanları açıktır veya saç kapaklarla
kapatılmıştır.
Tabla; Tabla işlenmiş dökme demirden yapılmış,
siperi ve işlenecek parçayı üzerinde taşır. Parçaların üzerinde işlenmesi
nedeniyle, tabla parça işlemeyle ilgili tüm aparatları üzerinde bulundurur.
Tabla makinede iş parçasının üzerinde sürdüğü veya üzerine bağlandığı düzgün
yüzeyli bir plakadır. Makine tablaları ya sabittir yada parça üzerinde
sürülerek işlenir; veya tabla hareketlidir. Üzerine bağlanan parça ile birlikte
sürülür. Makine tablaları çoğunlukla dökme demirden yapıldığından dayanımını
artırmak ve eğilmeyi önlemek için alt kısmı çerçeve (ızgara) şeklinde
pekiştirilmiştir. Sürtünmeyi azaltarak parçanın hareketlerini kolaylaştırmak
için üst yüzeye ince kanallar (yiv) açılmıştır. Tabla üzerinde yardımcı
aygıtlar bağlanması için kanal ve delikler bulunur. Tabla üzerinde bulunun
aparatlar ve işlevleri şunlardır;
A) Siper bağlama ve talaş toplama düzeni:
Parçaların işlenmesi esnasında işleme derinliğinin ayarlanması için siperin
ileri-geri hareket etmesi gerekir. Bu hareket siper bağlama düzeni ile
sağlanır. Makine modellerine göre değişebilmekle beraber. Siper, gövdesine
uyacak aralıkta bağlanmış dik iki cıvata ve üstten takılan kollu veya saplı vidalarla
tablaya bağlanır. Siperin ince ayarı ise özel vidalarla sağlanır. Çalışma
emniyeti açısından işlemden çıkan talaş, bağlama düzeni ile komple yapılan
toplama düzeni ile birlikte aspiratör sistemine çekilir.
B) Mil boşluğu: Milin yukarı çıkması
ve çalışması için tablanın ortasında bırakılan boşluktur. Ayar, sökme ve takma
işlemlerinde çalışma rahatlığı açısından boşluk kapakları parçalı olarak
yapılır ve isteğe göre genişletilip daraltılabilir.
C) Siper: İş parçalarının dayanarak
düzgün ve belirli bir doğrultuda işlenmesini sağlar. Siperin ana gövdesi dökme
demirden, siper bağlama ve talaş toplama düzeni olarak yapılır. Parçaya
yataklık eden esas siper ahşaptan yapılır ve ileri geri hareketi sağlayacak bir
bağlama düzeni ile bağlanır. Ahşaptan yapılmış ön ve arka siper parçaları
genellikle aynı doğrultuda kullanılmakla birlikte yapılacak işin özelliğine
göre özel ayar düzeni yardımıyla, talaş kalınlığı kadar farklı doğrultuda ayarlanabilir.
Ayrıca siper parçaları kullanılan kesicinin çapına göre birbirine en yakın ve
emniyetli bir aralıkta ayarlanır. İşlemlerin emniyetli bir şekilde
yapılabilmesi amacıyla sipere yönelik olarak üst ve yan baskı çubukları ve özel
koruyucular kullanılabilir. Alt freze makinesinde normal siperden başka özel
amaçları karşılayacak çok değişik yardımcı siperler yapılabilir.
A) Kızaklı Gönye Siperi (Hareketli Siper):
Genişliği dar olan parçaların boy profillendirilmesinde parçaları emniyetli bir
şekilde itilmesi amacıyla kullanılır. Kızaklı gönye siperi daire testerelerde
olduğu gibi direkt tabla üzerine açılmış olan kanal içinde çalışabileceği gibi
makinenin ön tarafına yapılmış özel bir kızak düzeni ile de çalışabilir.
Hareketli siper işlenecek parçaların belirli bir doğrultuda kesiciye verilmesi
için kullanılan aygıttır. Hareketli siperin bir başka sürgülü iş tablalarıdır.
Bunlar mafsallı bir destekle makara üzerinde hareket eder. Ayarlı siperler
yardımı ile parçayı belirli bir eğimde işlemek mümkündür. Sürgülü iş tablaları
daha çok makine tablalarından taşan parçaların sürekli işlenmesinde kolaylık
sağlar. Aygıtlar her işte kullanılmadığı için çıkarılıp ayrı bir yerde
saklanabilir.
B) Bağlama aygıtları: Hareketli
tablalarla yapılan işlerde parçanın oynamaması için kullanılan sıkma düzenidir.
Bu aygıtlarda sıkma işi vidalı yada eksantrik bir kolla yapılabilir.
C) Yardımcı Destek: Kapı pencere ve kapak gibi boy ve
genişlikleri büyük ve ağır olan işlerin kenarlarına lamba, pah gibi oluşumların
uygulanması esnasında gerekli önlem alınmazsa veya tabla genişliği yeterli
olmazsa iş tabladan aşağı düşmek isteyecek bu da işlemin sağlığını
etkileyecektir. Bu sakıncayı önlemek için tabla içerisine sürülebilen hareketli
destekten faydalanılır.
D) Otomatik İticiler: Sipere dayanarak işlenen parçaların
seri bir şekilde beslenmesinde kullanılır. İtici sürekli çalışmalarda parçanın
hareketini sağlayan aygıtlardır. Parça beslemeye kaptırıldıktan sonra itme
yapılmaz, yeni bir parça verilir. Otomatik sürücü tabla üzerinde bu amaç için
hazırlanmış deliklere cıvatalar ile bağlanır. Kullanılmadığı zaman makineden
uzaklaştırılabilir veya siper arkasına alınabilir. Ayrı bir motordan hareket
alan teker veya makaralar işlenecek parçayı belirli bir ilerleme hızına göre
kesiciye verir. Bu makara veya tekerleklerin çevreleri parça yüzeyini
zedelemesi ve tutuculuk sağlaması için, sert kavukçuk veya plastik bir gereçle
kaplanmıştır. Otomatik iticiler pratikte Almanca aslından alınarak forschup
aparatı diye de adlandırılmaktadır.
E) Koruyucular: Ağaç işleri makinelerinde kesiciler
yüksek devirle ve açıkta çalışmaktadır. Bu sebepten sık sık iş kazalarının
ortaya çıktığı görülmektedir. Bu kazaları önlemek amacıyla özel koruyucular
kullanılır. Değişik makinelere göre çok değişik biçimlerde olan bu koruyucular,
kesicinin çevresini az veya çok kapatarak, elin korunmasını sağlar. Koruyucular
parça kalınlığına göre ayarlanabilir.
F) Sehpalar: Makinelerde çok uzun boyda ağır
parçalar işlenirken, bir baştan desteklik yapmak üzere, çeşitli sehpalar
kullanılır. Geniş bir taban veya çatal ayak üzerine oturan ve çoğunluk makine tablası
yüksekliğine göre ayarlanabilin bu sehpaların üzerinde birer silindir bulunur.
Parça ileri sürüldüğünde bu silindir dönerek hareketi kolaylaştırır.
G) Diğer Yardımcı Aygıtlar: Bir
makinede yukarıda sayılanlar dışında sıkma vidaları, ayar volanları, hareket
kolları ve pedalları, dişliler,kızaklar vb. gibi çok sayıda ve özellikte
yardımcı parçalar vardır. Bunlar ayrı bir aygıt şeklinde olabildiği gibi,
makinenin yapısı gereği tamamlayıcı şekilde de olabilir.
Miller
ve Yataklar; Miller
işlenmiş yüksek kaliteli çelikten yapılmış olup üzerine bıçak takılacak flanş
vb. aparatları bulunan gücünü akuple veya kayışlar yardımı ile motordan alan
bir makine elemanıdır. Mil üzerine çeşitli şekillerde kesiciler vasıtasıyla
esas şekillendirme işlemini gerçekleştiren ana elemanlardan biridir. Mil tabla
düzlemine dik konumda çalışır ve istenilen açıda eğimlendirilebilir.
Freze milinin dibi genellikle koniktir
ve motordan hareket alarak dönen mil kovanı içine yerleştirilecek bağlama
somunu ile sıkıştırılır.
Bir
makinede kesicileri ve kasnakları taşıyan millerle parçanın ilerlemesini
sağlayan silindirler, yüksek veya alçak devirlerle dönüş yapar. Bu dönüşte
millere desteklik yapmak ve sürtünmeyi en aza indirmek makinenin verimi
bakımından büyük bir önem taşır. Zira, azaltılan sürtünme ile hareketin
kolaylaştırılması kuvvet kaybını azalttığı gibi zamanla aşınmaya ve sarsıntılı
dönüşlere de engel olur.
Yataklar, taşıdıkları millerin devir
sayılarına ve özelliklerine göre başlıca iki grupta toplanabilir.
A)Düz Yataklar:
Bunlara kaymalı
yataklar da denir. Mil ucuna uygun olarak yapılmış ve dikkatle alıştırılmış bu
yatakların iç çeperleri, milin aşınmasını önleyecek, font, bronz, pirinç, beyaz
metal vb. gibi daha yumuşak metallerle kaplanmıştır. Bunlar dışında özel
amaçlarla yapılmış sentetik gereçlerle kaplanmış yataklarda vardır. Uzun süre
aşınan ve laçkalaşan düz yataklar yeniden kaplanmak ve alıştırılmak suretiyle
kullanılır uruma getirilir.
Sürtünmeyi ve dolayısı ile aşınmayı
azaltan faktörlerden biriside yağlamadır. İki yüzey arasında bir katman yapan
yağ kaymayı kolaylaştırarak büyük ölçüde aşınmayı engeller. Bazı düz yataklarda
yağın dışarıya akması önlemek için iç çeperlere eksen doğrultusunda kanallar
açılmıştır.
Her çeşit düz yatakların dıştan
yağlanmasında değişik yöntemler kullanılmaktadır. Genel olarak dışa açılan
kapaklı bir yağ deliğinden özel yağ pompası ile yağlama yapılır.
B)Rulmanlı Yataklar: Özellikle
yüksek devirli ve fazla ağırlık taşıyan millerde rulmanlı yataklar kullanılır.
Rulmanlı yataklarda sürtünme kat sayısı, düz yataklara göre çok büyük bir yüzde
ile düşürülmüştür. Zira bu yataklarda kayma yerine, sürtünme bakımından kat kat
düşük olan yuvarlanma vardır.
Rulmanlı yataklar genel olarak iç içe
iki bilezik ile bunların arasında yuvarlanan küresel veya silindirik
parçalardan ibarettir. Bu bakından rulmanlı yataklarda bilyalı ve silindirli olmak
üzere başlıca iki grupta toplanabilir.
Yukarıda
bilyalı ve silindirli yataklara ilişkin örnek görülmektedir.
Bilyalı yataklar fazla yük taşımayan
fakat yüksek devirle dönen miller için uygundur. Bunlarda hem yük ve hem de
yüksek devirle çalışanlar için çift sıralı bilyalı yataklar kullanılır.
Rulmanlı yatakların ikinci türü
silindirli olanlardır. Alçak devir ve fazla yük için bu yataklar elverişlidir.
darbeli millerde eğmeçli fıçı biçimli silindirli yataklar büyük bir direnç
gösterir. Çok küçük çaplı yataklarda(İğneli Rulman) adı verilen ve rulmanları
iğne şeklinde olanlar kullanılır. Bunlar dışında makinenin ve milin özelliğine
göre konik rulmanlar, gezgin bilezikli rulmanlar vb. gibi daha çok rulman
çeşitleri vardır.
Rulmanlı
yataklarda, düz yataklar gibi sürekli olarak yağlanır.
Makinenin dahili elektrik tesisatı
tamamen yapılmıştır. Makineyi elektrik şebekesine bağlamak için şartel
üzerindeki bağlantı tablası üzerindeki kapağı çıkarılır. Makinenin şarteli hız
ve dönüş yönünü değiştirecek şekilde yapılmıştır. Milin dönüş yönünü
değiştirmeden önce, daima milin durmasını bekleyiniz.
1.
Tabla ölçüleri: Ortalama 80x80 cm
2.
Mil çapı:
30-40mm
3.
Mil dönme
hızı: 3000-18000 devir/dakika(genellikle çift devirli olur)
4.
Kesme
hızı: 30-90 m/sn
5.
Sevk
hızı: 6-90 m/dak
6.
Motor
gücü: 3-5 BG
Bir mekanik etki sonucu gereçlere istenilen biçimin verilmesini
keserek sağlayan araçlara kesici adı verilir.
Bu tanımdan da anlaşılacağı gibi, ağaç
işleri makinelerinde ağaçların istenilen ölçüde bölümlere ayrılması,
yüzeylerinin düzeltilmesi, lamba, kiniş, kordon açılması gibi işlemler için
değişik özellikte kesicilere ihtiyaç vardır.
Kesiciler makineye takılması ile
değişik tip ve çapta kordon istenilen şekilde kiniş vb. açılabilmesi
sağlanmaktadır. Kesiciler değiştirilirken şu yol izlenebilir; Milin kasnakla
irtibatta olduğu alt kısımda mili dönmeyecek şekilde sabitleyecek bir kol
vardır. Bu kol 90°
döndürüldüğünde mili kilitler ve dönmesini engeller. Sonrasında milin somununa
ait olan anahtar milin en üst noktasında olan somuna takılır. Makinelerde
bıçakların sökülme yönü milin dönme yönünedir. Yani somunda kontr somundur.
Anlam olarak biz bıçağı tam sıkmadan bırak sakta sıkma yönü milin dönme yönüne
ters olduğundan makinenin çalışma sırasında kendiliğinden bir ölçüde sıkma
sağlamaktadır. Takılan anahtar ile milin dönme yönünde somun gevşetilerek varsa
flanşlar ve kesici milden çıkarılarak ihtiyaç duyulan kesici mile takılır.
Takılırken kesici ağzı bıçağın dönme yönünde olmasına dikkat edilmelidir.
Kesici mile takıldıktan sonra somun tutturularak anahtar ile milin dönme yönüne
ters olarak sıkma sağlanır. Sonrasında milin alt tarafındaki sabitleme pimi
gevşetilir, siper istenilen yakınlığa getirildikten ve bıçak yüksekliği
ayarlandıktan sonra çalışmaya başlanabilir.
Ağaç işleri makinelerinde kullanılan
kesicileri etki şekillerine göre başlıca üç grupta toplamak mümkündür:
Bıçaklar: En fazla kullanılan bu kesiciler tek veya çok ağızlı olur.
Mil çevresinde dönen kesici ağızlar birbiri peşi sıra ağaca dalarak talaş
çıkarıp biçimlerine uygun bir şekil verir. bu sebepten makine bıçakları düz
veya profilli olur. Freze bıçakları çok çeşitli şekillerde geliştirilmiştir.
1. Top bıçaklar: İş parçalarının kenarlarını
temizlemede kordon ve lamba açmada değişik ağız ve biçimli bıçaklar kullanılır.
Bunlar makine miline bağlanan top üzerine takılarak kullanılır. Bıçak sayısı
2-3 olmalıdır. Top genişliği 2-15 cm arasında değişmektedir.
2. Yaprak bıçaklar:
Değişik ağız ve
şekilli olan iki takım halinde bulunur. İki flanş arasında sıkıştırılarak
kullanılır. Yaprak bıçaklar takılırken flanşların iyi sıkışması gerekir. Dar
bıçaklar top üzerine takılarak flanşlar arasına sıkıştırılır.
3. Yıldız bıçaklar:
Takım çeliğinin
gövdesine çeşitli şekiller açılarak kullanılan bıçaklardır.
4. Disk bıçaklar: Değişik kalınlıklardaki derin zıvana ve
kiniş açma işlemlerinde tek veya gruplar halinde kullanılan bıçaklardır.
5. Üstten takılan bıçaklar:
Kırlangıç kuyruğu
kanal ve kızak, değişik şekillerde profil çekmek üzere kullanılan bıçaklardır.
6. Grup bıçakları:
Değişik şekillerde
parçaları ve çok şekilli iş parçalarına şekil vermek amacıyla kullanılan ve
birden fazla bıçaktan oluşan kesicilere denir. Bıçaklar ya bir bütün olarak
yapılmış yada yaprak şeklinde bulunur. Yaprak bıçaklar doğrudan makine miline
veya top ve başlık denilen özel taşıyıcılara takılarak kullanılır.
Yaprak
bıçakların çalışırken fırlamamaları için başlıklara takılmalarında konik baskı
kirişleri, kamalar ve cıvatalı sıkıcılarla gerekli emniyet şartları
sağlanmıştır.
Çok değişik bıçaklara göre değişik
taşıyıcı ve bağlama yöntemleri vardır. Makine bıçakları kesimde temiz bir yüzey
ve üstün verim sağlamaktadır.
Testereler: Daha çok biçme yani ağaçları istenilen
ölçüde bölümlere ayırmada kullanılan bu kesiciler başlıca düz(Şerit) veya
dairesel(Daire testere) biçimde olurlar. Her ikisinde de mekanik etki şekli,
doğrusal veya dairesel bir hareket sonucu, sivri uçlu dişlerin peş peşe ağaca
dalarak koparması ve dişe verilen çapraza uygun bir boşluk bırakması olarak
özetlenebilir. Bu sebepten biçmeden elde edilen kesim yüzeyi makine bıçakları
kadar düzgün olamamaktadır.
Matkaplar: Bir dönüş hareketi sonucu
eksen doğrultusunda ilerleyerek dairesel kesme yapan araçlara matkap denir. Bu
tanımdan da anlaşılacağı gibi, matkaplar özellikle bir delme aracı olup,
alından kesme yapar. Silindirik yan yüzeylerin temiz çıkması veya zıvana
delikleri gibi uzatılması gereken delme işlemlerinde matkabın yan kesicilerinin
de bulunması gerekir. Matkaplarda, sürtünme yüzeyini azaltmak için kesici ağız
çapı geriye doğru az veya çok düşürülmüştür.
1. Düz Şekillendirme; Bu yöntemin bir adı da sipere dayayarak çalışma olarak da
adlandırılabilir. Bu yöntem daha çok düz parçalara lamba kiniş profil açma ve
rendeleme işlemlerinde kullanılır. Şekillendirme işlemlerinde ön ve arka siper
aynı hizada ayarlanırken rendeleme işlemlerinde arka siper talaş kalınlığı
kadar öne çıkarılır.
1-Doğru şekilde bir kesici seçin ve
anahtarlanmış rondela ve altıgen somun ile mil üzerine kilitleyiniz. Somunu
sıkıştırırken mil bir anahtar ile güvenli bir şekilde tutulabilir veya
sabitlenebilir.
2-Kesicinin kesilecek malzemeye doğru
döndüğünden ve malzemenin dönen kesiciye ter yönde beslendiğinden emin olmak
için kontrol ediniz.
3-Kaideyi veya mili kesmeyi gerekli şekilde
doğru yerde yapılması için ayarlanır.
4-Kesme derinliği için siperi
konumlandırınız. Kenarın tümünün şekillendirildiği kalıplama işlemlerinde iki
arka siper kesim yapıldıktan sonra işlemi destek için ileri yönde hareket
ettirilmelidir.
5-Mümkün olduğu kadar malzemeyi siperden
ve tabladan ayırmayan yaylı tutturma araçları kullanınız. Bunlar aşırı gergin
kullanılmamalıdır.
6-Malzeme ile aynı kalınlıkta artık bir
parça üzerinde deneme yapılır. Sol el ile malzemeyi tabla ve sipere sıkıcı
dayayıp sağ el ile yavaşça makine beslenir. Kesimin derinliği ve konumu kontrol
edilir.
7-Tabla
kanalına daha dar malzemelerin maktasını veya dar cumbalarını şekillendirmede
malzemeyi tutması için el siperi kullanınız.
8-Şekillendirme
bıçak siperin dikey düzlemine göre profil derinliği kadar dışarı çıkartılır.
Makine çalıştırılmadan parça ile birlikte ön ayarlama yapılır ve ondan sonra
esas işleme geçilir. Genişliği ve derinliği fazla olan işin özelliğine göre
birkaç kademede genişlik ve derinlik ayarı ile makineden geçirilmelidir.
Özellikle tek bıçaklı işlemlerde bu kural daha da önem kazanır.
Makinenin kendi siperi dışında milin
yatması yada ahşap siperler yardımıyla pahlı şekillendirme yapılabilir.
Pahlı
Şekillendirme: Prizma veya piramit biçimli sütunlar, cumbaları kenar
sayısına uygun açıda eğik olarak rendelenmiş parçalardan meydana gelir. Bu gibi
parçaların cumbaları (makinenin mili eğilemiyorsa) eğik düzlem şeklinde bir
kalıp kullanılarak istenilen açıda rendelenebilir:
1-Uygun büyüklükte ve aynı kalınlıkta hazırlanmış
olan iki parçamın birer cumbaları eğik olarak rendelenir ve bu kenarlarından
menteşe ile birbirine bağlanır.
2-Eğik duracak olan hareketli parçanın
kenarına bir siper parçası vidalanır.
3- İki parçanın birleşme yerinde ve orta
kısmında mil ve bıçakların geçebileceği bir boşluk açılır.
4-Kalıbın sabit parçası işkence veya vida
ile makine tablasına bağlanır.
5-Hareketli parçanın altına istenilen
eğimi sağlayacak şekilde üçken takoz bağlanır veya kalıbın istenilen açıda
ayarlanabilmesini sağlayacak düzen düşünülür. Aşağıda solda freze makinesinde
eğik cumba rendeleme kalıbı, sağda freze makinesinde açısı ayarlanabilen bir
kalıp görülmektedir.
6-Makine miline düz top veya yaprak
bıçaklar takılır.
7-Makine çalıştırılır, parçalar kalıbın
siperine dayanarak itilmek suretiyle cumbaları rendelenir.
Aşağıda pahlı ve dışbükey parçaların
alt frezede işlenme şekli görünmektedir.
2.Parçaların Rulmana Dayanarak İşlenmesi: Diğer bir ifade ile düzensiz
şekillendirme olarak adlandırılabilir. Eğmeçli dış hatlara sahip parçaların
şekillendirilmesinde makinenin kendi siperinden veya atölye de yapılacak
siperlerden faydalanılamaz. Bu gibi durumlarda, makine miline takılan rulmandan
(bilya) faydalanılır. Maksimum talaş derinliği rulmanın dış çevresi ile bıçağın
dış çevresi arasındaki mesafe kadardır.
İşleme başlamadan önce öncelikle yapılması gerekenleri şu şekilde sıralayabiliriz.
1- Siper
kaldırılır.
2- Doğru
şekilde bir kesici ve doğru kesme kalınlığı verecek bir rulman seçilir. Halka
iki kesicinin üstünde, altında veya arasında kullanılabilir.
3-
Rulman ve kesici mile kilitlenir.
4-
Küçük kılavuz pimini, milden birkaç inch uzakta bir yere tabla ortasına
doğru yerleştirilir. Pimi tabla açıklığının bitişiğindeki iki delikten doğru
olana yerleştirilir. Eğer kesici saat yönünde dönüyorsa sağdakini saat yönünde
dönmüyorsa soldaki kullanılır.
5-
Rulmana dayanan malzemenin düzensizlik içermediğini görmek için kontrol edilir.
6-
Makine çalıştırılır. Malzeme rulmana ulaşana kadar, malzemeyi desteklemek
için kılavuz pimini dayanma noktası olarak kullanınız. Eğer malzeme köşe
içermiyorsa önce uçtaki damarları kesilir.
7-
Kenar şekillendiği zaman malzemeyi rulmana karşı sağlam (sabit) tutunuz ve
sadece milin dönüşünü ters yönünde şekillendirme yapınız. Şekillendirme
başladıktan sondan malzemeyi pime ve rulmanla dayayarak işleyiniz.
Parça işlenirken parçanın tek dayanak noktası
rulmanın düş çevresindeki çizgi olduğundan, parçanın başlangıcında bıçağa
verilmesi oldukça tehlikelidir. Bu nedenle parça bıçağa verilirken emniyet
açısından bıçağa yakın bir pozisyonda tabla üzerine bir pim takılması veya
parça yerleştirilmesi yerinde olur.
Parça
boylarının rulmana dayanarak işlenmesinde tablaya takılabilen kızaklı gönye
siperinden veya bu amaçla yapılmış tablalardan yapılmalıdır.
Eğmeçli
işlerin freze makinesinde temizlenmesi, şekillendirilmesi ve lamba kordon vs.
açılması için her eğmecin özelliğine uygun siper kullanılır.
Bu siperler:
1-
Eğmeçli
siperler
2-
V şekilli
siperler
3-
Çember
siperler
4-
Makine
siperine takılan rulman veya bilezikler ve bazen de
5-
Makine milinin
kendisidir.
Eğmeçler: başlıca iki gruba ayrılır:
1-Daire şekilli eğmeçler
2-Daire şekilli olmayan eğmeçler.
1-
Daire şekilli eğmeçler: Yuvarlak
masa kasnakları ve tablaları gibi işlerdir. Bu tip işlerin freze makinesinde
temizlenmesi ve ölçüsüne getirilmesi, aşağıda anlatılan yöntemlerle yapılır.
A.Daire şekilli bir tablayı temizlemek: Önce şerit testere makinesinde
kesilerek hazırlanmış olan daire şekilli tablaların kenarlarının freze
makinesinde temizlenerek ölçüsüne getirilmesi, tıpkı kesilirken olduğu gibi,
bıçak uçuş dairesinden yarıçap uzaklığında bağlanmış olan bir eksen pimi
üzerinde tablanın döndürülmesiyle sağlanır. Bu iş için, aşağıda anlatıldığı
şekilde bir kalıp yapılır:
1-Yukarıda görüldüğü gibi bir çerçeve
hazırlanır ve iki orta kayıdının iç kenarlarına boydan boya kinişler açılır.
2-Bu kinişler içinde ileri geri hareket
edilecek şekilde bir süngü parçası hazırlanır ve üzerine bir eksen pimi
takılır. Sürgünün sapı, çerçevenin ön kayıdına açılmış olan yuva içinde
işleyebilecek şekilde ince yapılır. Sapının ortasında sıkma cıvatasının geçmesi
için bir yarık açılır ve kelebek somunlu sıkma cıvatası yardımıyla, sürgünün
istenilen eksen uzaklığında ayarlanarak sıkılması sağlanır.
3-Temizlenecek olan
tablanın alt yüzüne ve merkezine eksen pimi çapında bir delik delinir, sürgü
geri çekilmiş durumda iken tabla eksen pimine oturtulur.
4-Bıçakların ilk teması anında iş tablası
A oku yönünde bir darbe görür ve
çalışanın kontrolünden kurtularak parçalanmalara ve çeşitli kazalara sebep
olabilir. Bu tehlikeyi önlemek ve tablayı frenlemek için kalıba, şekilde
görüldüğü gibi bir destek takozu düzeni eklenmelidir. Sağlam frenleme yapması
için takozun başına yumuşak ve kalın bir lastik yapıştırılır. Kelebek somunlu
bir cıvata yardımıyla eksene istenilen uzaklıkta sıkılması, portatif bir yay
yardımıyla da tabla kenarına devamlı olarak baskı yapması sağlanır.
5-Makine miline düz top bıçak takılır.
6-Makine çalıştırılır, iş tablası elle
sıkıca kavranır ve sürgü bıçağa doğru yavaşça yaklaştırılır. Bıçak işe
istenilen miktarda dalınca sürgünün kelebek somunu sıkılarak eksen
sabitleştirilir ve tabla yavaşça döndürülmek suretiyle temizlenir. Seri
işlerde, bu ayar yapıldıktan sonra sürgünün ön tarafına bir stop takozu
bağlanır.
İnce bir temizleme talaşı yerine, fazla
talaş kaldırmayı gerektiren kordonlar açılacaksa, işi bir defada vermek temiz
ve güvenli olmaz. Birkaç ayarda talaş vererek işlemi tamamlamak gerekir.
İş tablası bütün daire olmayıp,
kenarları dışbükey daire yaylarından meydana geliyorsa, bu kenarlarda aynı
kalıp ve yöntem yardımıyla frezede temizlenir.
B .Daire şekilli kasnakların dışını
temizlemek:
1-Ortadan kertme geçmeli olarak
hazırlanmış iki parçanın başlarına, kasnağın içine oturabilecek şekilde
kertikler açılır ve bu kertiklere sivri uçlu pimler takılır.
2-Kasnak, sivri uçlu pimler yardımıyla
bir kertme geçmeli parçalara bağlanır. Ve birlikte eksen pimi üzerine
oturtulur.
3-Kertme geçmenin tam ortasına, yukarıda
anlatılan kalıptaki eksen piminin geçmesi için bir delik delinir.
4-Makine çalıştırılır, kalıbın sürgüsü istenilen yarıçap
uzaklığında ayarlandıktan sonra kasnak yavaşça döndürülerek temizlenir.
C. Daire şekilli kasnakların içini
temizlemek:
Kasnakların iç kısımları yukarıda anlatılan şekilde temizlenmiş olan dış
yüzlerinin bir V siperine dayanarak
döndürülmesiyle temizlenir.
1-V siperi, bütün bir parçanın
kertilmesiyle veya iki ayrı düz parça şeklinde hazırlanır ve kasnak büyüklüğüne
uygun ayarda işkencelerle tabla üzerine bağlanır.
2-Makine çalıştırılır, kasnak bıçakların
üzerinden geçirilerek tablaya konur ve bıçaklara dokundurulmadan önce siperin
sağ kenarına dayanır. Sonra yavaş yavaş A
oku yönünde döndürülerek sol kenara dayanır. Bu anda bıçaklar kasnağa talaş
kalınlığı kadar dalmış olur. Kasnak, siperin her iki noktasına da devamlı
dayanarak aynı yönde döndürülmek suretiyle temizlenir.
Kasnakların iç kısımlarına aynı yöntem ile kiniş, kordon
ve lamba açmak mümkündür.
2.Daire
şekilli olmayan eğmeçler; Merkezlenme
imkanı bulamayan daire parçası şekilli kayıtlar ile dairesel olmayan bütün
eğmeçler, örnek kalıplar yardımıyla temizlenir. İşlem sırasında kalıp
genellikle çember siperlere veya rulmanlara dayanır. Burada dikkat edilecek en
önemli husus, iş parçası bıçaklara dokunmadan önce kalıbın mutlaka sipere
dayanmasıdır. Çünkü ancak bu suretle iş parçasının bıçağa güvenli bir şekilde
yaklaştırılması ve istenilen miktarda talaşın verilmesi kontrol altına
alınabilir. Aksi durumda, desteksiz olan parçaya serbest ve anı olarak dalan
bıçaklar, onu çalışanın kontrolünden çıkararak çeşitli kazalara sebep olabilir.
Örnek kalıp ile eğmeçli işlerin
temizlenmesinde başlıca iki durumla karşılaşılır:
a-Belirli bir başlangıç köşesi bulunmayan
kenarları çepeçevre temizlenecek olan parçalarda işleme, uzun kenarların orta
kısımlarından başlanır. Çember siper kullanıldığında kalıp, bıçak dönüş yönünün
aksi tarafından sipere dayanır ve yavaşça siperin dayanma noktasına
yaklaştırılır, bu noktaya devamlı dayanarak döndürülmek suretiyle temizlenir.
Kalıp eğer rulmana dayanarak çalışılacaksa, yine bıçak dönüş yönünün aksi
tarafına ve makine tablasına, rulmana teğet durumda eğmeçli bir siper parçası
bağlanır. Kalıp önce bu sipere dayanarak yavaş yavaş bıçaklara yaklaştırılır ve
rulmana dayanarak döndürülmek suretiyle iş temizlenir.
b-Eğmeçli kayıtları veya başlangıç köşesi
bulunan eğmeçli tablaların temizlenmesinde yukarı anlatılanın aksine olarak
kalıp, bıçak dönüş yönü tarafından çember sipere veya rulmana dayanarak bıçaklara
yaklaştırılır ve devamlı sipere dayanarak işlem tamamlanır.
Aksine mecbur kalınmadıkça rulman veya
çember siper, bıçakların üst kısmına takılmalı, dolayısıyla örnek kalıp üste,
iş parçası da alta getirilmelidir. Bu husus, çalışanın güvenliği yönünden
oldukça önemlidir.
Eğmeçli parçalara lamba, kiniş ve
kordon açmak:
Yukarıda anlatılan yöntemlerle temizlenerek ölçüsüne getirilmiş olan dairesel
veya değişik eğmeçli parçaların cumbalarına veya yüzlerine lamba, kiniş ve
kordon açmak, eksen pimli veya örnek kalıp kullanmayı gerektirmez. Aşağıda bu
tip işlerden birkaç örnek verilmiştir.
a. Daire şekilli tabla veya kasnakların
etrafına lamba kiniş ve kordon açmak:
1-Makine miline istenilen lamba, kiniş veya kordon bıçakları
takılır ve ayarlanır.
2-Uygun büyüklükte bir V siperi hazırlanır ve istenilen talaş
miktarına göre makine tablasına işkence ile bağlanır
3-Makine çalıştırılır, iş tablası önce
siperin sol kenarına yani bıçak dönüş yönünün aksi tarafındaki kenara dayanır
ve yavaş yavaş döndürülerek bıçaklara yaklaştırılır. Tabla siperin diğer
kenarına da dokunduğu zaman bıçaklar istenilen miktarda işe dalmış olur ve bu
iki noktayı devamlı dayanarak döndürülmek suretiyle işlem tamamlanır. Derin
talaş kaldırmayı gerektiren durumlarda temizlik ve güvenlik sağlamak için,
işlem birkaç ayarda azar azar yapılmalıdır.
b. Segment biçimli parçaların iç ve dış
kenarlarına lamba, kiniş ve kordon açmak:
1-Makine miline istenilen lamba, kiniş
veya kordon bıçakları takılır ve ayarlanır.
2-Parçaların içine ve dışına uygun olarak
eğmeçli siperler hazırlanır ve istenilen talaş miktarına göre makine tablasına
işkence ile takılır.
3-Makine çalıştırılır, parçalar bu
siperlere dayanarak itilmek suretiyle işlem tamamlanır.
c. Değişik eğmeçli işlerin kenarlarına
lamba, kiniş ve kordon açmak: Dikkat edilirse, dairesel eğmeçli
işlerde tabla ve parçalar işlem sırasında bir V siperinin iki noktasına, veya eğmeçli bir siperin bütün
noktalarına devamlı olarak çakılmaktadır ki bu çalışma, makinenin siperine düz
parça dayayarak çalışmaya oranla fazla emniyetsiz sayılmaz. Fakat işlenecek
parçalar değişik yarı çaplı ve veya değişik yönlü eğmeçlerden meydana
geliyorsa, bu parçaların iki nokta veya bütün yüzey yerine sadece bir noktaya
dayanarak işlenmesi zorunluluğu ortaya çıkar ve çok dikkatli çalışmayı
gerektirir. Çünkü bu durumda hem çalışma güvenliğinin, hem de parçanın aynı
noktaya dayanarak itilmesinin sağlanması oldukça güçtür. Parça bu noktadan sağa
veya sola kaçırılırsa, işlem hatalı ve eksik ölçülü olur. Adı geçen nokta çember
siper üzerinde ve siper ile bıçak uçuş dairelerinin teğet noktasıdır. Bıçak
uçuş dairesi çemberin içinde kalıyor veya çemberi kesiyorsa, iki dairenin
merkezlerini birleştiren doğrunun çember siperi kestiği nokta, dayanma
noktasıdır. Siper olarak rulman, bilezik veya milin kendisi kullanıldığında
ise, dayanma noktasını dikkatle izlemeye gerek yoktur. Çünkü bu siperlerin
bütün çevreleri, dayanma noktalarının geometrik yeridir.
Parçaları bu yöntemle işlerken dikkat
edilecek başka bir husus, işlenecek şeklin parça cumbasında yukarıda anlatılan
siperlere dayanmasını sağlayacak düz bir kısım bırakmasıdır.
Eğer cumbanın tamamı işlemden
etkileniyorsa, bir örnek kalıp kullanmak gerekir.
Eğmeçli işlerin gerek temizlenmesinde
ve gerekse kenarlarına değişik işlemlerin
uygulanmasında, parçanın elyaf yönü daima dikkate alınmalıdır. Özellikle
eğmecin elyafa oldukça dik geldiği kısımlarda ters yönde çalışılırsa, yüzeyler
temiz çıkmaz. Bu durumu önlemek için eğmecin elyaf ile teğet olduğu noktadan
çalışmaya başlanır ve parçanın bir yarısı işlenir. Sonra alt yüz üste
getirilerek aynı noktadan itibaren diğer yarısı da tamamlanır. Bu tip bir
çalışma, sadece düz bıçaklarla temizleme işlemi ile, parça kalınlığının orta
eksenine göre simetrik olan şekillendirme işlerinde mümkün olabilir. Aşağıdaki
şekildeki b, d ve f parçaları doğrudan
doğruya çember siper veya rulmana dayanarak işlenir. Kenar temizleme ile,
cumbasında dayanma yüzeyi kalmayan kordon işlemleri için, daha önce kalıp yapımında
temel prensipler konusunda da açıklandığı gibi ya aynı kalınlıktaki iki örnek
kalıp arasına iş parçası bağlanır, veya bir örnek kalıbın iki yüzüne de iş
parçaları bağlanmak suretiyle çalışılır.
3. Parçanın Bir Kalıp Üzerine Bağlandıktan
sonra Rulmana Dayanarak İşlenmesi: Şekillendirme
rulmana dayanarak şekillendirmeye benzerdir. Farkları, şablon ve iş parçası üst
üste birbirine bağlanarak kesici üzerindeki rulmana dayanır. Malzemenin bütün
kenarları şekillendirilebilir. Modelin şekli yapılacak işin şekliyle tam olarak
eş olmalıdır. şablon malzemeye 6 mm giren zımba, çivi yada vidalarla bağlanır.
Parça genişliği daraldıkça parçanın
emniyetli bir şekilde bıçağa verilmesi güçleşir ve tehlike artar. Bu durumda,
parçanın aynı dış hatlara ve özel bağlama düzenine sahip bir kalıp üzerine veya
içine oturtularak işlenmesi gerekir.
Rulmana
dayanarak işlemede şunlara dikkat edilmelidir;
1- İşlenecek parçadan biraz büyük yada
küçük, fakat aynı biçimlerde bir kalıp hazırlanır. Kalıbın büyüklüğü, rulmanlı
ölçüsüne, bıçak büyüklüğüne ve kesme derinliğine göre tayin edilir.
2- Taşkınlık her taraftan eşit olacak
şekilde parça kalıba tespit edilir. Tespit işi pim cıvata yada işkence ile
olabilir. Bu durum kalıplar konusunda anlatılmıştır.
3- Çalışmada izlenecek yol kılavuz pimi
ve rulmanla çalışmada olduğu gibidir.
Kullanılacak kalıp bir adet olabileceği
gibi iki adette olabilir. Çift kalıp kullanıldığında, kalıbın alt ve üst
parçalarının cumbaları aynı düşey doğrultuda bulunmalıdır. Bu husus, bağlama
sivri uçlu pimlerle yapıldığında ayrı bir önem kazanır. Çünkü her defasında üst
parçaların aynı hizada bağlanmasını sağlamak gerekir ki bu da kalıba uygun
şekilde yapılmış olan bir dayama parçası ile olur.
Bir örnek kalıba iki iş parçası
bağlanarak çalışıldığında ise kalıp, altlı üstlü iki bıçağın ortasına bağlanmış
olan çember sipere veya rulmana dayanmak suretiyle parçalar işlenir.
Stil ayakların temizlenmesinde de elyaf
yönü her an değişeceği için, yukarıda bahsedilen iki yönlü çalışmayı sağlamak
üzere iki adet kalıp hazırlanır ve ayak bu parçaların arasına bağlanır. Bağlama
işi için ayağın ve kalıp parçalarının iki başlarında fazlalıklar bırakılır. Bu
kısımlara birer kavela deliği açılır. Alt parçadaki deliklere uygun boyda iki
kavela tutkallanır. Sonra ayak ile üst parça kendi deliklerinden bu kavelalara
geçirilir. Elle sıkıca kavranarak ve miline takılmış olan rulmanlara dayanarak
itilmesi suretiyle ayak temizlenir. Burada kalıp parçalarının düşey hizası,
kavelalar yardımıyla sağlanmış olur.
Bu
şekilde hazırlanmış olan kalıplarda yükseklik fazla ve makine tablasına dayanma
yüzeyi az olduğu taktirde veya geniş bir eğmeçli parçanın yüzeyine herhangi bir
şekillendirme yapılıyorsa bıçağın alt ve üst tarafına iki adet çember siper veya rulman takılmalıdır.
Örnek kalıp ile çalışırken, derin talaş
kaldırmayı gerektiren temizleme veya kordon işlemleri yapılacaksa, işin
temizliği ve güvenliği yönünden aşağıdaki şekilde görüldüğü gibi iki kademeli
özel bir çember siperden faydalanılabilir.
Tek yönlü eğmeçli parçaların işlenmesi:
Yüzlerine lamba, kiniş
veya kordon açmak gerekirse, parçanın yüzü makinenin siperine dayanır. Eğmecin
dayanma noktası, makine tablası üzerinde ve mil ekseninden siper doğrultusuna
indirilen dikmedir. Aşağıda makine tablası üzerinde dayanma noktasının nasıl
bulunabileceği görülmektedir.
Parçanın eğmeçli kenarlarını serbest
olarak bu noktaya dayayarak çalışmak, çember siperin dayanma noktasına dayamak
kadar kolay değildir. Bu sebeple
koruyucu baskı düzeninden faydalanarak işlemi kolaylaştırmak gerekir.
Parça sadece dışbükey eğmeçli ise dış kenarı tablaya gelecek şekilde sipere
dayanır ve yaylı baskı takozu eğmecin değişik ölçülerine uyarak tabla
üzerindeki dayanma noktasını sabit tutar. Fakat parça değişik yönlü eğmeçlerden
meydana geliyorsa tabla üzerindeki dayanma noktası bir iş görmez.
Tabla seviyesinden yukarıda ve eğmecin
büyüklüğüne uygun bir yükseklikte dayanma noktasını sağlayacak şekilde eğmeçli
bir takoz hazırlanarak tablaya veya sipere bağlanır. Baskı takozu yaylı olduğu
için eğmecin değişik yön ve ölçülerine göre yükseklik değiştirir. Fakat parçayı
devamlı olarak dayanma noktasına bastırır. Aşağıda makinede dalgalı eğmeçli
parçaların işlenmesi görülmektedir.
İki taraflı eğmeçli parçaların işlenmesi:
stil ayak, eğmeçli
kolçak ve kayıt gibi parçaların düzlem yüzeyleri olmadığı için bundan önceki
işlemlerde olduğu gibi makinenin siperine veya tablasına dayanmaları mümkün
olmaz. Böyle parçalara freze makinesinde lamba, kiniş veya kordon açılacağı zaman,
hem yatay hem de dikey yönde birer dayanma noktası sağlamak gerekir. Aşağıda
iki ayrı şekillendirme işlemi görülüyor. Burada yatay dayanma noktasını da
çember siper sağlamaktadır. İşlemin düzgün yapılabilmesi için parçayı devamlı
olarak her iki dayanma noktasına da bastırmak suretiyle çalışılmaktadır.
Buruk ve eğmeçli parçaların işlenmesi:
Çok yönlü eğmeçli
işlerde parçada hem boyuna bir eğmeç hem de bir burulma varsa işlem sırasında
parçanın yanal yüzü çember sipere dayanır. Fakat alt yüzeyi devamlı olarak
burulduğu için alttaki eğmeçli bir çizgi olarak değil sadece bir noktasından
oturur. Parçanın bu pozisyonu koruyucu baskı düzeninin yaylı takozları
yardımıyla sağlanır. Yan baskı takozu parçayı çember siperlere, dikey baskı
takozu da alt parçanın dayanma noktasına bastırır.
Sandalye ayaklarının temizlenmesi:
Sandalyelerin arka
ayakları ve benzeri parçalar yan görünüş mastarı ile çizilerek veya seri
işlerde örnek kalıp kullanılarak şerit testere makinesinde tam ölçü ve biçimine
uygun olarak temizlenir. Bu iş için aşağıda sıralanan şekilde bir kalıp
hazırlanır:
1.Ayak boyundan 7-8 cm fazla uzunlukta
yan görünüş mastarını yan yana üç defa alabilecek genişlikte 2,5 cm kalınlıkta
hazırlanmış olan bir parçanın yüzüne ve her iki kenarına mastar ile birer ayak
şekil çizilir. Bu çizgilerin dışında parçanın kenarı kesilir ve düzeltilir.
Böylece kalıbın bir kenarı ayağın ön eğmecine diğer kenarı da arka eğmecine
uygun şekle gelir(şekil 37).
2- Kalıbın başlarına yakın ve iki ayak
çizgisinin arasında kalan boşluğun orta yerlerine iki adet sıkma cıvatası
takılır. Bu cıvata düzeni değişik parça kalınlıklarına göre ayarlanabilen üst
sıkma takozu yukarı itilecek şekilde yaylı ve eksantrik sıkma kolludur. Üst
sıkma takozu her iki ayağı da kavrayacak fakat ayak kenarlarından taşmayacak
boyda olmalıdır.
3- Kalıbın üzerine, ayakların yerinin
kolayca tayinine yarayan dayama takozları bağlanır. Aşağıda dayama takozlarının
bağlanması görülmektedir.
Bu takozların(kavela da olabilir)
yerlerinin tespitinde şu noktaya dikkat edilmelidir:Takozlar, kalıbın bir
tarafında (A) mastar çizgisinden temizleme payı kadar içeriden; diğer
tarafından ise (B) tam mastar çizgisi üzerinden tespit edilir. Temizlenecek
ayak(I) önce kalıbın A tarafına bağlanır. Burada sadece destek olması için
diğer bir ayak (II) da B tarafına bağlanır.
4- Makine miline rulman ve top bıçak
takılır.
5- Makine çalıştırılır, önce A
tarafındaki ayağın (I) a yüzü temizlenir. Sonra ayakların yeri değiştirilir. I.
Ayağın b yüzü ve II. Ayağın a yüzü temizlenir. Bundan sonra II. Ayak tekrar B
tarafına temizlenecek yeni ayak da A
tarafına bağlanır. Böylece bütün ayakların aynı sırayı takip ederek
temizlenmeleri sağlanır.
Dikkat edilirse bu işlemde ayağın bir
yarısında elyaf yönünde diğer yarısında
da elyafa karşı yönde bir çalışma vardır. Elyafa karşı yönde çalışma, top bıçak
kullanıldığı ve talaş payı az bırakıldığı
için temizlik ve güvenlik yönlerinden pek sakınca doğurmaz. Fakat aynı
tip işlere derin talaş kaldırmayı gerektirecek lamba, kordon vs. açılacaksa ve
top bıçak yerine yaprak bıçaklarla çalışılacaksa kırma ve koparma etkisini
arttıracağından kalıp üzerinde elyaf yönünde çalışma imkanını sağlayacak
tedbirler alınmalıdır.
Eğmeçli koçakları oyma: Kolçak parçaları genellikle iki taraflı
eğmeçli olarak yapılır. Bu şekillerdeki parçaların temizlenmesi veya üzerinde
çeşitli işlemler yapılması için aşağıda görüldüğü gibi bir kalıp hazırlanır:
1-
Alt dayama noktasını
sağlamak için eğmeçli bir parça hazırlanır ve mil ekseni hizasında makine
tablasına işkence veya cıvata ile bağlanır.
2-
Kalıbın alt parçasının
üst yüzü kolçağın iç eğmecine uygun olarak alt yüzü ise oymanın eğmecine
paralel olarak kesilir ve düzeltilir.
3- Kalıbın üst parçasının alt yüzü
kolçağın dış eğmecine paralel olarak kesilir ve düzeltilir.
4- Kalıp parçalarının yan kenarlarının
alt kenarları kolçağın üst yüzünün eğmecine paralel olarak kesilir ve düzeltilir.
5- Kalıbın alt parçasının üzerine
kenardan itibaren kolçak kalınlığı kadar içeriden dayama takozları vidalanır.
6- Kalıbın ortasına, uygun bir sıkma
düzeni bağlanır. Örnekte kelebek somunlu bir cıvata kullanılmıştır. Bir cıvata
yeterli görülmezse baş taraflara yakın olarak iki cıvata takılabilir.
7- Kolçaklar takozlara dayanacak şekilde
yerleştirilir ve kalıp sıkılır.
8- makine çalıştırılır. Kalıp alttaki
eğmeçli parçanın üzerinden kaldırılarak itilmek suretiyle işlem tamamlanır.
Örnekte yan siper görevini bizzat milin kendisi görmektedir. Oyma boydan boya
yapılmadığı için de özellikle başlangıç noktasında çok dikkatli olmak gerekir.
Eğmeçli ve Konik Parçalara Kordon Açma: Bazı sandalyelerin ön ayakları eğmeçli
aynı zamanda konik olabilir. Bu biçimdeki parçaların ön cumbalarına kordon
açmak için, arka ayakları temizleme kalıbı özelliğinde bir kalıp hazırlanır.
Yalnız bu kalıbın alt parçası, birer
başlarından menteşe ile (3) birbirine bağlanmış üst üste iki parçadan (1,2)
ibarettir. Üst parçanın diğer başına ayağın koniklik miktarına uygun olarak
kalıba eğim vermeyi sağlayacak bir eksantrik kol(7) takılmıştır. Ayak parçası
(5) , dayama takozlarına (6) dayanarak kalıba sıkılır. Kordon bıçağının
genişliği ve şekli, ayağın kalın başına uygun olarak hazırlanmıştır. Makine
çalıştırılır, kalıp önce I durumunda, yani ayağın alt yüzü tablaya paralel
olarak itilmek suretiyle alt kenarın kordonu açılır. Sonra kalıbın alt
parçasına eğim veren eksantrik kol aşağı çekilerek II durumuna, yani ayağın üst
yüzü tablaya paralel hale getirilir ve aynı şekilde kalıp rulmana dayanarak
itilmek suretiyle kordon tamamlanır.
Buruk Parçaların Temizlenmesi:
Dönük ayaklı
sandalyelerin yan alt kayıtları veya arka ayağın üst kısımları gibi buruk
olarak hazırlanması gereken parçaların temizlenmesi için, temizleme kalıbının
alt ve üst parçaları bir başta aynı dikey hizada, diğer başta ise istenilen
burulma miktarında kaydırılmış durumda olmalıdır
Sıkma esnasında bu hizanın kaymaması
için cıvata delikleri çok hassas yapılmalı ve gerekirse baş taraflarına kılavuz
kavelaları takılmalıdır. İşlem sırasında kalıp parçanın burukluğuna uygun
şekilde döneceği için alt yüzü makine tablasına oturtulamaz. Bu sebeple eğmeçli
bir alt dayama parçası hazırlanarak cıvata veya işkence ile makine tablasına
bağlanır. Kalıp, bu parçanın köşesine ve çember sipere dayanarak itilmek
suretiyle işlem tamamlanır. Yukarıdaki şekilde başlangıç ve bitiş kesitlerinin
değişik durumlarından, parçanın buruk olarak temizlenişi daha iyi
görülmektedir.
Silindir Parçalara Oluk Açma:
a. Bölme diskli (divizörlü) kalıp: Silindirik ayak veya sütunları eksen
boyunca oluklar açmak suretiyle süslemek, ağaç işlerinde oldukça yaygın bir
işlemdir. Bu işlem torna makinesinin küçük benzeri olan bir kalıp yardımıyla
yapılır:
1-
Uygun ölçülerde bir
alt tabla hazırlanır. Bu tablanın üst yüzüne boyunun yarısına kadar hareketli
punta takozunun, alt yüzüne de sıkma cıvatası başının işleneceği birer kiniş
açılır. Sonra bu kinişlerin arası cıvata çapına uygun genişlikte bir yarıkla birleştirilir.
2-
Uygun ölçülerde bir hareketli punta takozu
hazırlanır, alt kısmına tabladaki kiniş içinde çalışmasını sağlayacak şekilde
lamba açılır. Ve takoz dik olarak cıvata çapında delinir. Kelebek somunlu bir cıvata yardımıyla da, işlenecek
parçanın boyuna uygun bir noktada sıkılması sağlanır. Takozun yüzüne, tam
eksenin geçeceği noktaya, punta olarak
sivri uçlu bir pim takılır.
3- Alt tablanın diğer başına sabit punta
bağlanır. Sabit puntanın yukarıda soldaki
şekilden daha mükemmel bir örneği sağdaki şekilde görüldüğü gibi bir
tırnaklı punta, puntaya yataklık eden bir bölme diski(divizör), çevirme kolu ve
çevirme kolunu tespit pimi gibi parçalardan meydana gelir. Bu düzen ağaçtan
yapılacağı gibi daha duyarlı ve sağlam olması için genellikle tamamen metalden
yapılır. Bölme diski üzerinde iç içe çizilmiş birkaç daire, değişik sayıda eşit
parçalara bölünür ve bu noktalardan tespit piminin çapında delinir. Örneğin, iç
daireye 8 delik(2,4,8 eşit parçaya bölmek için ) , orta daireye 10 delik(2,5,10
eşit parçaya bölmek için ) dış daireye de 12 delik(2,3,4,6,12 eşit parçaya
bölmek için ) delinmiştir. Çevirme kolu üzerine de diskteki her dairenin
hizasından ve aynı çapta birer delik delinir.
4- Tornada daha önce işlenmiş olan parça,
başlarındaki fazlalıklar kesilmeden aynı punta yerlerinden kalıba bağlanır.
Bağlama işi, hareketli punta takozu el ile parçaya bastırılıp kelebek somununun
sıkılması suretiyle yapılır. Daha büyük kalıplarda hareketli punta tıpkı
tornada olduğu gibi metalden ve vidalı kollu olarak yapılabilir.
5- Parça kaç eşit parçaya bölünmek
isteniyorsa gerekli bölüm dairesi seçilir. Çevirme kolundaki delik bu dairedeki
deliklerden birinin hizasına getirilerek tespit pimi takılır.
6- Makine miline istenilen oluk (fitil)
bıçağa takılarak parça eksenine göre yükseklik ayarı yapılır.
7- Açılacak fitilin boyuna göre kalıp
veya makine tablası üzerine stop parçaları bağlanır.
8- Makine çalıştırılır, kalıp makinenin
siperine veya şekil 43’de görüldüğü gibi
rulmana dayanarak itilmek suretiyle birinci oluk açılır. Sonra tespit
pimi çıkarılır ve kol çevrilerek bir sonraki delikten takılır, ikinci oluk
açılır. Aynı işlemler tekrarlanarak oluklar tamamlanır.
Bu iş
için genellikle oluğun genişliğine uygun yarım yuvarlak ağızlı bıçaklar
kullanılır. İşlenecek parça örneğin; bir konik ayak olduğu taktirde, kalıbın
kenarına bu konikliğe uygun bir parça çakılarak üst görünüşte ayak ile makine
siperinin birbirine paralelliği sağlanır.
b. Bölme diskli ve eğmeçli kalıp: Tornada , boyu yönünde eğmeçli olarak
şekillendirilmiş parçalara fitiller açmak için, kalıbın yan kenarı ayak
mastarına uygun olarak şekillendirilir veya bu kenara, mastara uygun bir parça
çakılır. Sonra bu kenar, çember sipere veya rulmana dayanak itilmek suretiyle
oluklar açılır.
Aynı tip bir kalıp, freze düz top veya
yaprak bıçak takılarak, çokgen kesitli eğmeçli parçaların temizlenmesinde de
kullanılabilir. Şekil 46’da görüldüğü gibi oluk açma kalıbı ile çokgen kesitli
eğmeçli parçaların temizlenmesi görülmektedir.
c. Bölme diskli ve eksantrik sıkma
kollu kalıp: Şekil 47’de, gene çokgen kesitli
eğmeçli parçaları temizlemek üzere yapılmış değişik tip bir kalıp
görülmektedir. Bu kalıpta hareketli punta yerine eksantrik sıkmalı bir kol
yapılmış; tırnaklı punta ve bölme diski ise hareketli bir takoza bağlanmıştır.
Bölme işi disk çevresine açılmış olan kertikler ve bu kertiklere kendi kendine
takılan yaylı bir tırnak yardımıyla yapılır. Punta düzeni önceki kalıplarda
anlatılanlardan farklı olarak, kalıba boydan boya ilave edilmiş olan dikey bir parça
bağlanmıştır. Alt parçaya(tablaya) 8-10 mm kalınlıkta bir lamba açılır ve
buraya aynı kalınlıkta hazırlanmış olan ayak mastarı, mandal ve vidalarla
bağlanır. Bu mastarın kenarı çember sipere veya rulmana dayanarak itilmek
suretiyle oluklar açılır.
Aynı
kalıp, değişik tipte stil ayakların temizlenmesinde de kullanılır. Bu
durumda sıkma parçalarının üzerine punta yerine dayama takozları vidalanır. Bu
takozlar ayrık vida delikli oldukları için değişik kalınlıklardaki ayaklara
göre ileri geri ayarlanabilirler.
İki
taraflı eğmeçli parçalara, topa düz olarak bağlanmış bıçaklarla lamba açılacak
olursa, lambanın köşesi 90°
olmaz ve geniş açılı bir durum meydana gelir
Stil Ayağın Köşesine Kordon Açma: Ayağın, 45° çevrilmiş konumda dış köşesinin eğmecine uygun eğmeçte bir kalıp parçası hazırlanır, iki başına
ayak boyuna eşit aralıkta birer dikey parça bağlanır. Bu dikey parçaların
üzerine ayak başlarının oturabileceği ve aynı zamanda ayağın kordon açılacak
köşesini tam yatay konumda tutacak şekilde kertmeli takozlar çakılır. Kalıp
üzerinde gerekli yerlere destek takozları ilave edilmek ve gerekli yerler de
oyulmak suretiyle ayağın tam intibakı sağlanır. Sonra kalıp, rulmana dayanarak
itilmek suretiyle kordon açılır.
Aynı işlem için çember siperlerden de
faydalanılır. Kesik koni şeklinde hazırlanmış olan dayama parçaları çember
siperlere vidalanır. Ayağın kesitinde köşesinin tam 90° olmasına karşılık, siper yüzeyleri
arasındaki açı bir miktar fazla yapılır(ortalama 94°). Bunun amacı, işlem sırasında parça devamlı olarak yatay tutulmadığından
sipere intibak açısı da bozulabileceği için, işlenen köşenin bıçaklardan uzaklaşmasını
önlemektir.
Silindirik Yüzeylere Dikine Kordon
Açma: Görüldüğü
gibi silindirik yüzüne dikine kordon açılacak olan parçanın dik konumda
bağlanabileceği bir kalıp görülüyor. Dikdörtgen şeklinde hazırlanmış olan alt
parçanın bir dar kenarı, parçanın kesitine uygun örnek kalıp şeklinde kesilir
ve düzeltilir. Sonra karşılıklı iki uzun kenara, parça köşesinin oturabileceği
şekilde kertilmiş iki parça vidalanır. Bu parçalardan birisi iki vida ile
sabitleştirilmiş, diğeri ise bir vida ile hareketli olarak bağlanmıştır. İş
parçasının kalıba bağlanması kelebek somunlu bir cıvata ile yapılır. Sonra
kalıp rulmana dayanarak itilmek suretiyle kordon açılır.
Buna benzer işler için daha basit bir
düzen olarak, makinenin siperi üzerine düz bir parça bağlanır. Makine
çalıştırılır siper yavaş yavaş geri itilerek bıçakların bir parça üzerinde bir
kertik açması ve istenilen kordon derinliği kadar parçadan taşması sağlanır.
Sonra bu parçanın üzerine silindirik parçanın dik olarak dayanmasını sağlayacak
şekilde ikinci bir parça bağlanır. İş parçası bıçaklara yaklaştırılarak bu
yardımcı siperlere dayanır ve olduğu yerde çevrilmek suretiyle kordon açılır.
Kare parçaların Ucuna Kavela Açma:
1- Silindirik şeklinde hazırlanmış olan
bir takozun tam ortasına, iş parçasının geçebileceği bir kare delik açılır.
2- Düz takoz şeklinde hazırlanmış olan
kalıp parçasının uygun bir yerine, silindirik takozun çapında bir delik delinir ve takoz bu deliğe
oturtulur. Aşağı düşmemesi için kalıbın alt yüzüne daha küçük çapta delinmiş
bir kontrplak bağlanır.(b)
3- Makine miline, kavela boyuna uygun
genişlikte düz bıçaklar takılır ve bıçakların altına geniş bir bilezik
konur.(c)
4-
Kalıp, işkence ile bıçaklardan yüksekte olacak şekilde makine tablasına
bağlanır.
5- Makine çalıştırılır, iş parçası el
ile sıkıca tutularak delikten geçirilip, makta alttaki bileziğe dokunana kadar
itilir, yavaş yavaş döndürülerek işlem tamamlanır.
Kademeli Lamba Açma:
Bir iş parçası üzerinde değişik derinliklerde işlemler yapılacaksa
(örneğin, pencere kanatlarına kademeli lamba açılması) derinlik ayarını
kolaylaştırmak için aşağıda anlatıldığı şekilde bir kalıp hazırlanır(Şekil 56).
1- Uygun ölçülerde düz bir parça
hazırlanır ve bir kenarının orta kısmı bıçakların geçebileceği şekilde oyulur.
Üst yüzüne bir baştan genişçe bir kiniş açılır. Diğer başından da bir cıvata
ile(S) makine tablasına bağlanır.
2- Açılan kinişte rahatça çalışabilecek
şekilde tutamaklı bir sürgü parçası hazırlanıp kinişe takılır(E) ve üstten
köprü takozları vidalanarak sürgü parçasının düzgünce ileri geri hareketi
sağlanır.
3- Sürgü parçasının üzerine başları
özel olarak şekillendirilmiş olan kademeli derinlik takozları(F) cıvatalarla
bağlanır. Takozlar işin gerektirdiği sayıda olur ve değişik mili metrik ayarlar
yapılabilmesi için cıvata delikleri yarık olarak açılır.
4- Uç tarafı yuvarlatılmış ve üzerine
cıvata yarığı açılmış olan bir siper parçası(G) kademeli derinlik takozlarının
hizasında cıvata ile makine tablasına bağlanır. Kalıbın devamı olarak siper
parçasına dayanmasını sağlamak için yay takılır(Z). Sonra sürgü ileri geri
alınarak istenilen derinlik takozu siper parçasına dayanır.
5- Makine çalıştırılır, parçalar
kalıbın kenarına dayanarak itilmek suretiyle lambalar açılır.
Cermen Menteşe Kanalı Açma:
1-Uzunca bir parçanın bir kenarı küçük
çaplı daire testerenin sığacağı şekilde oyulur. Bu kenarın bir tarafına boydan
boya bir lamba ve lamba içine cıvata yarığı açılır.
2- Bu yarığa kelebek somunlu cıvatalarla iki adet dayama takozu bağlanır ve
istenilen ölçüde ayarlanarak sıkılır. Ortadaki takoz menteşeli yapılmıştır.
3- Kalıp makine tablasına vida veya
işkencelerle sıkıldıktan sonra makine çalıştırılır, pencere kanadının alt
köşesi bu takozlara dayanarak testereye itilmek suretiyle menteşe yuvaları
açılır.
Kademeli Parçaların İşlenmesi: Uzunluğu bir doğrultuda olmayıp
kademeli şekilde bulunan kenarlara lamba ve kordon açılacağı zaman siper
parçaları gereken miktarda açılı olarak makine tablasına bağlanır. Parça önce B
siperine dayanarak çıkıntısı takılana kadar itilir ve bıçaktan geri çekilir.
Sonra A siperine dayanarak bırakılan yerden işleme devam edilir.
Masif Fazlalıklarını Temizleme: Yapıştırılmış masiflerinin yüzey fazlalıklarını temizlemek
için makinenin siperine tabla seviyesinden itibaren masif kalınlığından daha
yüksekte olacak şekilde ve siper büyüklüğünde bir parça vidalanır. Bıçağın uçuş
dairesi bu parçanın yüzü ile aynı düşey doğrultuda ayarlanır. İş parçasının
yüzü bu parçaya dayanarak itilmek suretiyle masif fazlalıkları temizlenir.
yardımcı parçanın makine tablasına bağlanmış şekil görülüyor. Burada masifin
cumbası çember sipere dayanarak çalışılır.
Eğer tablanın dört kenarı da masifle
çevrilmiş ise iç kısma oturabilecek büyüklükte bir kalıp yapılır ve tablalar bu
kalıba bağlanarak birlikte itilmek suretiyle masif fazlalıkları temizlenir.
Küçük Parçaların İşlenmesi: Küçük
boyutlu parçalara çeşitli işlemler
uygulayabilmek için önce makinenin iki siperi arasındaki boşluk bir ek siper
parçasıyla kapatılır. Bıçakların yükseklik ayarı yapıldıktan sonra makine
çalıştırılır ve siper yavaş yavaş geri itilerek genişlik ayarı yapılır. Bu sırada
bıçaklar ek siper üzerinde bir kertik açmış ve istenilen genişlik miktarı kadar
dışarı çıkmış olur. Bu ek siper basit olarak çivi veya vida ile bağlanabileceği
gibi kolay sökülüp takılabilmesi için
şekil 60’da görüldüğü gibi lambalı ve kinişli olarak da siperlere
geçirilebilirler. Küçük parçaların doğrudan doğruya el ile tutularak makineye
verilmesi oldukça güç ve tehlikelidir. Bu gibi parçalar şekilde görülen özel
işkencelere bağlanarak veya uygun itme parçaları arasına alınarak ek sipere
dayanır ve birlikte itilmek suretiyle işlenir.
Makta Rendeleme ve Zıvana Kesme: Parçaların başlarına ölçü ve gönyesinde
rendelemek ve başlara kiniş, kordon veya zıvana açmak serbest elle mümkün
olmaz. Bu işlemler için parça genellikle makinenin kızaklı tablasına veya
arabalı tablasına bağlanır. Bu yardımcı araçların bulunmadığı durumlarda da
aşağıda anlatıldığı gibi bir kalıp hazırlanır.
1- Makine tablasından daha uzun boyda
ve birbirinin aynı ölçülerde iki parça
hazırlanır(a). Parçaların iç cumbalarına kinişler açılır birinin kenarı da
bıçakların çalışabileceği şekilde oyulur.
2- Bu parçaların arasında çalışabilecek
şekilde lambalı bir kızak parçası hazırlanır(b). Bu kızak parçasına göre a
parçaları iki başlarından ve alt taraflarından birer parça ile birbirine bağlanırlar.
Sonra bu düzen makine tablasına işkence ile bağlanır.
3-Kızak parçasının baş tarafına ve dik
konumda birer siper parçası vidalanır
(c) siper parçasının önüne de
başı uçuş dairesine teğet olacak şekilde bir talaş kırıcı parça bağlanır(e)
4- Siper parçasının üzerine menteşeli ve kelebek somunlu bir sıkma
takozu bağlanır(d)
5- İş parçaları talaş kırıcı parçaya
dayanarak ve baş tarafı talaş miktarı kadar taşırılarak kalıba sıkılır.
6- Makine çalıştırılır kızak parçası
yavaşça itilmek suretiyle rendeleme, zıvana açma vb. işlemler tamamlanır.
İşlenen parçaların eşit boyda olmasını
sağlamak için siper parçasının üzerine menteşeli bir dayanma takozu
bağlanabilir. Zıvana kesilecek parçalarda ise
kapak dipleri arasındaki
uzaklığın eşit olmasını sağlamak için gene siper parçası üzerine özel
bir dayama takozu bağlanır.
Radyal Süslemeli Parçalar Yapma: Radyal(bir merkezden ışın gibi yayılan) anlamına gelir.
Böyle bir süsleme elde etmek için:
1- Işın çizgilerinin eğmecine paralel
iç bükey eğmeçli bir kalıp hazırlanır ve makine tablasına bağlanır.
2- Kalıptaki eğmece çakışarak ve burada
kayarak çalışabilecek şekilde bir hareketli parça hazırlanır(a). Bu parçanın
üzerine dairesel bir oyuk açılarak buraya bölme dairesi parçası yerleştirilir.
Bölme dairesi parçasının çevresine istenilen sayıda ve eşit aralıkta kertikler
açılmış ve bu kertiklere takılmak üzere bir çivi konulmuştur.
3-
İşleminin, rozet parçasının tam merkezinde bitmesini sağlamak için kalıba bir
stop parçası vidalanır(c)
4- Rozet parçası bölme dairesi
parçasına sivri uçlu pimlerle bağlanır.
5- Makine çalıştırılır, hareketli parça
kalıba çakıştırılarak stop parçasına dayanana kadar itilir ve geri çekilir.
Sonra üstteki çivi bir sonraki kertiğe takılmak ve her defasında aynı işlemler
tekrarlanmak suretiyle süsleme tamamlanır.
Dalgalı Kordonlar Açma: Parça kenarlarına dalgalı kordonlar açabilmek için çeşitli
örnek kalıplar hazırlanır ve iş parçaları bunların üzerine bağlanarak işlenir.
Aşağıda bu kalıplardan birkaç örnek anlatılmıştır.
a. Yuvarlak vida başlı kalıp: düz olarak bir örnek kalıp hazırlanır ve cumbasına eşit
aralıklarla düğme şeklinde parçalar veya yuvarlak başlı vidalar takılır. İş
parçası kalıbın üzerine bağlanır ve kalıp rulmana dayanarak itilmek suretiyle
kordon açılır.
b. Eğmeçli örnek kalıp: Örnek kalıbın cumbasına istenilen şekilde dalgalı olarak
hazırlanır. iş parçası kalıp üzerine bağlanır ve kalıp rulmana dayanarak
itilmek suretiyle kordon açılır.
c. Eğmeli ve menteşeli örnek
kalıp: Birer kenarı istenilen şekilde dalgalı
olarak hazırlanmış iki örnek kalıp parçası dalgalar birbirinden kaydırılmış
durumda düz kenarlarından menteşe ile bir birlerine bağlanır(II). İş parçası
kalıba bağlanır ve kalıp önce açık durumda iken A parçası rulmana dayanarak
itilmek suretiyle kordonun üst sırası açılır. Sonra kalıp katlanır ve B parçası
rulmana dayanarak itilmek suretiyle kordon tamamlanır.
d. Yarım delikli kalıp: Düz bir parçanın ortasına boydan boya
ve eşit aralıklarla aynı çaplı delikler delinir(A). Sonra bu parça tam
deliklerin ortasından ikiye kesilerek kalıp parçası elde edilir.
KALIPLAR
Freze
makinesinde kalıbın önemi çok fazladır. Kalıp makinede düz kenar
şekillendirmeler dışında kalan diğer bütün şekillendirme işlemlerinde fazla
miktarda kullanılmaktadır.
1.
Tanım ve Önemi: Ağaç
işlerinde makinelerinde çok sayıda parçanın belli bir örneğe göre belli ölçü ve
biçimde kolaylık ve emniyetle işlenebilmesi için yapılan yardımcı aygıtlara
kalıp denir.
2.
Kalıp kullanımını gerekli kılan nedenler:
A.
Ekonomik hususlar(zaman tasarrufu): Çok
sayıda iş parçasının yapımında(seri üretimde) işi kısa sürede yapabilmek için
kalıpla çalışılması gereklidir. Burada zamandan kazanılan gelir kar olarak
sayılabilir. Ayrıca işler kısa sürede yapıldığı için işçilikten büyük ölçüde
tasarruf sağlanır.
İş güvenliği:
Makinede
çalışırken dikkat edilecek ne önemli hususlardan biri muhtemel kaza ve zarara
karşı gerekli güvenliği sağlamak üç kısımda incelenebilir:
a) Kesicilerin güvenliği ve makinenin
korunması: İş parçasını makineye düzgün vermekten
dolayı bir sıkışma veya zorlanmanın olması durumunda kesiciler(testereler,
bıçaklar, matkaplar) yanabilir, kırılabilir, yerinden fırlayabilir,
parçalanabilir ve böylece tekrar kullanılmaz hale gelebilir. Aynı zamanda böyle
bir zorlanmadan dolayı makinenin milleri, yatakları veya motoru hasara
uğrayabilir. Bu sonuçta işin maliyetine ve işletmenin ekonomisine olumsuz etki
yapar. Özellikle dayanma yüzeyleri küçük olan makine tablasına istenilen
şekilde oturmayan eğmeçli ve silindirik parçalar, mutlaka uygun bir kalıp ile
birlikte güvenliği sağlanarak makineye verilmelidir.
b) İş parçasının güvenliği: Daha çok küçük boyutlu ve eğmeçli parçalar makineye
verilecek olursa işlem sırasında çalışanın elinden kurtulup kesiciler tarafından
parçalanabilir, ölçüsü düşebilir, şekli bozulabilir. Dolayısıyla gereç kaybı
yönünden işletme zarara uğrar. Bu bakımdan işin şekline ve önemine uygun bir
kalıp kullanılarak iş parçasının güvenliği sağlanmalıdır.
c) Çalışanın güvenliği: makine zaman zaman meydana gelen iş kazalarının çalışanı
veya civarındakileri çeşitli derecede yaralandığı hemen hemen her sanatkarın
başına gelmiş olması bakımından çok iyi
bilinen bir husustur. Özellikle ağaç işlerinde bu kazalar iş parçasının
makineye hatalı ve emniyetsiz verilmesinden kaynaklanmaktadır. Gerekli
kalıpların hazırlanıp kullanılmasıyla yaralanmadan dolayı iş gücü kaybına ve
sosyal üzüntülere engel olunabilir.
B.
Teknik hususlar:
Eşit
ölçü: Her hangi bir
eşya normal olarak birden fazla sayıda meydana gelir. Ne kadar dikkat edilirse
edilsin aynı ölçüde marka edilerek el ve göz kontrolü ile kesilen iki parçanın
ölçüleri bir birine tıpa tıp uymaz. Sonradan bunları eşit ölçüye getirmek bir
tezgah(el) işçiliğini gerektirir. Bu şekilde çok zaman kaybı olacağından seri
üretim tekniğine uyulmamış olur. Eşit ölçülerde iş parçası yapabilmek için
mutlaka kalıp ile çalışmak gerekir. Standart bir seri üretim çalışmasını
sağlamak için:
a)
İşin
resmi üzerinde ölçü analizi yapılır.
b) İşin bir tane örneği yapılarak üzerindeki
her parçanın boyutları çeşitli bakımlardan incelenir ve geliştirilir.
c)
Bu örnek parçalarından gerekli görülenler için kalıp hazırlanarak
üretime geçilir.
Duyarlılık
ve hassasiyet:
a) Temizlikte duyarlılık: Düzgün biçimli olmayan eğmeçli veya küçük boyutlu iş
parçaları serbest olarak makineye verildiğinde kesiciler bazen istenilen yüzeye
fazla dalma yapar. Bazı kısımları kırar, kopartır ve istenilen temizlikte bir
yüzey elde etmek mümkün olamaz. Böyle dalgalı ve kırıklı yüzeyler işin güzel görünüşü
ve özellikle yüzey işlemleri bakımından sakıncalar doğurur ve temizlikte
güçlükler çıkarır. Bu sakıncaların giderilmesi işin gerektireceği uygun
kalıpların hazırlanıp kullanılmasıyla sağlanır.
b) Biçimde(form) duyarlılık: Bir işin üzerinde bulunan her parçanın resmine ve
estetiğine uygun belirli bir şekil( dikdörtgen, daire vb. ) olmalıdır. Makinede
kalıp kullanmadan parçaların bu biçimlerini aslına uygun olarak elde etmek
mümkün olmaz. Marka edilip kesildikten sonra temizlik ve düzeltme işlemlerinde
parçaların açıları bozulabilir. Yayaları farklılaşabilir. İşte bu sakıncalı işlemlerin ortadan kaldırılması
için kalıp kullanmamız gerekir. Kısacası kalıbın önemini belirtmek yönünden
konuyu özetlersek bir iş yapılırken gözetilmesi gereken amaçların pek çoğuna (
emek tasarrufu, ucuza mal etme, güvenlik sağlama, standart, estetik vb.) ancak
kalıplar ile ulaşılabilir.
C. Kalıp yapılmasında
uyulması gereken temel ilkeler: Bir
kalıbın görevini tam olarak yapabilmesi için aşağıda anlatılan nitelikleri
üzeride bulundurması gerekir.
Ekonomik olmalı: Yapılacak işin önemine, şekline ve sayısına göre en az gereç ve
işçilik sarfı ile basit kalıplar yapılmalıdır.
Pratik
olmalı: İş parçaları
kalıba en çabuk ve kolay şekilde herhangi bir alet (çekiç, torna vida vb.)
kullanılmadan kalıp bağlanıp çıkarılabilmelidir. Parçaların kalıba bağlanması
en basit olarak fazlalık bırakılan kısmından çivilenerek yapılabilir. Fakat bu
yöntem çok zaman kaybına ve kalıbın çabuk
yaralanmasına sebep olur. Bu aşağıdaki
gibi bir kalıpla giderebiliriz.
Kalıba sivri uçlu bir vida vidalanır.
Vidanın kafa kısmı kesilir. Böylece iş parçasına sadece kol kuvvetiyle bu vida
parçaları üzerinden bastırılarak bağlama işi kolaylaştırılır.
1.Frezenin çalışma esnasında oynamaması
için zemine iyi tespit edilmiş olmasına dikkat edilmelidir.
2.Freze etrafında parçaların ayak
altında bulunmamasına ve zeminin kaygan olmamasına dikkat edilmelidir.
3. Frezede çalışırken koruyucu gözlük
takılmalıdır.
4. Freze genellikle bir okul
atölyesindeki en tehlikeli makinelerden biri olarak kabul edilir.
5. Kesicinin mile güvenli bir şekilde
sabitlendiğinden emin olun.
6. Milin uygun yüksekliğe
sabitlendiğine dikkat ediniz.
7. Daima malzemeyi kesiciye dönüş
yönünün tersi yönünde veriniz.
8. Sol siperi daima malzeme kesiciden
geçtikten sonra malzemeyi desteklesin. Siperleri güvenli şekilde sabitleyiniz.
9. Düzensiz işleri şekillendirirken bir
derinlik halkası(pim) kullanınız.
10. Asla çatlak ve yarık malzemeyle kaba
budaklı malzemelerle şekillendirme yapmayın.
11. Asla malzemeyi kesiciye verdikten
sonra geri çekmeyin.
12. Parmaklarınızı kesiciden uzak
tutunuz.
13. 25cm’den kısa parçaları şekillendirmeyin.
14. Hiçbir zaman parça serbest elle makineye verilmemeli bir
siper veya kalıp kullanılmalıdır.
15. Üst ve yan baskı
çubukları ve koruyucuları mümkün olan her durumda kullanılmalıdır.
16. Çalışmaya başlamadan önce tabla üzerindeki gereksiz
tüm araç ve malzemeler alınmalıdır.
17. Bıçakların tam olarak aynı ağırlık ve genişlikte olmasına
dikkat edilmeli. Bir topta tek bıçak kullanılacağı zaman bu bıçağın karşısına
aynı ağırlıkta başka bir bıçak takılmalıdır.
18. Makineyi çalıştırmadan milin serbest olup olmadığı elle
çevrilerek kontrol edilmelidir.
19. Her ayarlamadan sonra işleme başlamadan önce tüm cıvata,
somun ve vidaların sıkılıp sıkılmadığı kontrol edilmelidir.
20. Bol ve sarkık elbiselerden kaçınılmalı. Rahat bir iş
önlüğü tercih edilmeli, kravat varsa çıkarılmalı veya emniyet altına alınmalı,
uzun kollu giyeceklerden sakınılmalı veya çıkarılmalıdır.
21. Çalışma esnasında tüm dikkat işe verilmelidir. Başka yere
bakılmamalı başkası ile konuşulmamalı.
Makinenin temiz ve sessiz çalışması
için şu hususlara dikkat edilmelidir;
1. Mil yatağının içi mutlaka talaş ve
tozdan uzak bulundurulmalıdır. Reçineleşmiş ise mazot ile silinerek
temizlenmeli kazıma ve zımparalama yapılmamalıdır.
2.Mil ve bilezikler daima temiz
tutulmalıdır. Yabancı mil ve parçalar kullanılmamalıdır.
3. Ağır bıçakla uzun süre çalışırken
mili bağlayan ana somunun arada sırada sökülüp yeniden sıkılması mil ve çalışma
güvenliği açısından etkilidir.
4. Freze bıçakları her zaman keskin
olmalı; bileme, tecrübeli kişiler tarafından yapılamalıdır.
5. Freze uzun süre kullanılmayacaksa
paslanmayı önlemek için bütün işlenmiş parçaları bir yağ tabakasıyla
korunmalıdır.
6. Makinenin her kullanılışından sonra
talaşlar güzelce temizlenmeli.
7. Sıkıştırıcı diskler, rendelenecek
tabla kalınlığın göre ayarlanmalı.
8. Makinenin yağlama kanalları çalışma şekline göre ayda bir kez temiz gresle
yağlanmalı.
9. Makine beton zemin üzerine
tesviyesinde cıvatalarla tutturulmalıdır.
Uyarı:
1. Bıçağın devir sayısına dikkat
edilmelidir.
2. Yarık millerde devir sayısı 4500’ün
üzerine çıkarılmamalıdır.
3. Uzun millerde mutlaka deve boynu kullanılmalıdır.
A.
Top ve Yaprak Bıçakların Bilenmesi: Freze makinelerinde kullanılan yaprak
bıçakların bileme açıları 40-45° arasında değişir. Normal takım
çeliğinden yapılmış bıçaklar; zımpara taşı makinesinde kaba bilenir; düzlem yağ taşında ince bilenir. Profilli
bıçaklar ise, özel biçimli zımpara
taşında kaba bilenir. Elde değişik
şekilli ince gaz taşlarıyla çapakları düşürülür. Takım halinde kullanılacak
bıçaklar aynı ağırlıkta kalacak şekilde
eşit bilenmeli, zımpara taşında bıçak ağızlarının yanmamasına ince bileme
sırasında da bıçak ağızlarının eli kesmemesine dikkat edilmelidir.
Sert metal ağızlı yaprak bıçaklar özel
elmas taşlı makinelerde bilenir.
B. Yıldız ve Disk
Bıçakların Bilenmesi: Freze
makinelerinde işlenecek gerecin özelliğine ve elyaf yönüne göre aynen daire
testere dişlerinde olduğu gibi değişik ağız yapılı yıldız ve disk bıçaklar
kullanılır.
Yıldız ve disk bıçaklar uçuş dairesinin
küçülmemesi için hiçbir surette dış taraflarından bilenmez, daima iç
yüzeylerinden bilenir.
Yıldız bıçaklar genellikle sert metal
uçlu yapıldıklarından elmas taşlı özel
bileme makinelerinde bilenir. Bu makinelerde bıçağın bağlanması talaş ayarı ve
bileme işlemi oldukça duyarlı bir şekilde yapılır. Bıçakların ayrıca ince bilenmesine gerek yoktur.
KAYNAKÇA
1.
Kasım MUĞLU
- Meriç AKYÜZ ANKARA
MOBİLYACILAR SANAYİ SİTESİNDE ÜRETİLEN FREZE MAKİNASI KESİCİLERİ 1995/Ankara
2.
DOÇ. Dr.
Rıfat İlhan MOBİLYA ENDÜSTRİSİ MAKİNELERİ
1982 / Trabzon
3.
ÇETİN MAKİNA Katoloğu
4.
BİLSAN Kataloğu
5.
BİLTEKS Kesici Takım İmalat Sanayi Katoloğu
6.
TOKUZ Marangoz Makinaları
7.
BULSERKUR Katoloğu
8.
ÜÇSAN MOTİF Katoloğu
9.
TÖRK MAKİNA Kataloğu
10.
Eyüp
Yaşar –Kemal Yılmaz AĞAÇ İŞLERİ
TEKNOLOJİSİ 1969/ Ankara
11.
Erol
Burdurlu – İbrahim Baykan AĞAÇ İŞLERİNDE
KESME TEORİSİ VE ENDÜSTRİYEL ÜRETİM
MAKİNELERİ 1998/ Ankara
12.
Haydar
Damgacı- Kemal Dinçel AĞAÇİŞLERİ
MAKİNELERİ 1974/Ankara
13.
İrfan
Zorlu KONSTRÜKSİYON 2 1967/Ankara
