ÇALIŞMA ODASI

Günümüzde konutlarda çok yönlü çalışma odaları bulunmaktadır. Çalışma odaları genelde kütüphane yani kişiye özel bir kütüphane niteliği taşımaktadır.

Çalışma odaları fonksiyon özelliklerine göre değişik boyutlar, değişik dizayn ve dekorasyon ihtiva eder. Bu fonksiyonlar mekanı kullanan kişinin sosyal-kültürel yapısına, mesleğine, yaşına ve cinsiyetine göre değişiklik ve esneklik gösterir.

Örneğin çalışma odası dediğimizde aklımıza öncelikle çalışma masası, sandalye, kitaplık veya kütüphaneden oluştuğunu canlandırırız. Fakat günümüzde çoğu kişi evindeki çalışma odası olarak ayrılan mekanı büro, ofis gibi işyeri olarak kullanmaktadır. Örnek olarak mimarlar mühendisliğin çeşitli dallarındaki kişiler genelde bu yola başvurmaktadır. Böyle özel durumlar olduğunda değişik ünitelerde değişik fonksiyonlar ortaya çıkıyor. Bunlardan bazıları mesleği ile aletlerin kullanım kolaylığı aranır. Gelen ziyaretçilerin ağırlanması en önemlisi rahat ettirebilmek ve kendimizin rahat etmesi dinlenme ihtiyacının karşılanabilmesi gerekir. Bu olayların sonucu olarak misafir koltukları değişik boyutlarda sehpalar açılıp kapanabilen çek-yat dediğimiz kanepeler ortaya çıkar. Tabii bunun yanında normal çalışma masası ünitelerinde de değişikler meydana gelebilir. Mesela daktilo ve bilgisayara göre dizayn edilmiş sekreter masaları ortaya çıkar. Bunun gibi bir çok değişiklik ve varyasyonlar gösterebildiği için çalışma odaları değişken bir yapıya sahiptir.

ÇALIŞMA ODASI MOBİLYASI

Çalışma odası (büro) mobilyasının fonksiyonları

1. Çalışma yazı yazma

2. Kitapları saklama

3. Okuma

4. Müşteri, ziyaretçi kabul etme

5. Dinlenme

6. Hobi

7. Misafir yatırma

Projede bulunması gereken görünüş kesit ve detaylar

1. Çalışma masalarının görünüş ve kesitleri

2. Daktilo masalarının görünüş ve kesitleri

3. Döner koltuğun görünüş ve ölçüleri

4. Kitap koltuğun görünüş ve ölçüleri

5. Kitap dolabını kesitleri

6. Koltuk görünüş ve kesitleri

7. Sehpa görünüşleri, ölçüleri ve kesitleri

Detaylar

1. Döner koltuk detayı

2. Kitap dolabının kapak; çekmece detayları

3. Kitap dolabının ünitelerinin birbirine bağlanması

4. Yazı makinesinin raf detayları

5. Kesit ve detayın görünüşlerle ilgili olarak harflendirilmesi ve ölçülerinin yazılması.

6. Buluşun gerektirdiği diğer görünüş, kesit ve detaylar.

İsim çevresi, çizgiler, levha düzeni, ölçüler, yazılar, taramalar, genel bilgiler

Elemanlar

1. Çalışma masası

2. Çalışma sandalyesi

3. Kitaplık

4. Koltuk ve sehpalar

5. Yataklı kanepe

ÇALIŞMA SANDALYESİ VE KOLTUĞU

Sandalye ve koltuğunda oturan kişi rahat etmesidir. Sandalye ve koltukta oturan kişinin lumbar kemiği askıya almalıdır. Ergonomik olarak kadın içi oturma yüksekliği 41-46 cm olmalıdır. Bu ölçü erkekler için 43-53 cm’dir. Esas olarak daktilo masasında 40-53 cm arasında değişir.

Ayarlanabilen sandalyelerin oturulacağı yer ile masa tablası arasında 27-33cm olmalıdır. İki ayrı çalışma durumunda sandalyelerin oturulacak bölümün arkalığa oranla eğimi 45 derece dolaylarında olmalıdır. Oturulacak yerin boyutları için ideal ölçüler uzunluk 35-40 cm genişlik 38-43 cm sırtın dayanacağı arkalık, oturulacak yerin üst düzeyinde 18 cm ayarlanabilmelidir. Sandalyelerin kaplanacağı malzemeler seçilirken sandalye yüzeyinin biçimleri ve sertlikleri göz önüne alınmalıdır. Çünkü sandalye yüzeyinin çok sert olması bedenin bütün ağırlığını dar alanlara yüklemesine yol açacak, bu sakıncayı gidermek için sandalyenin oturma yüzeyi çukur yapılır. Ayrıca sandalyenin oturulacak yüzeyi fazla yumuşak olursa oturanın durumu değiştirmesi güçleşeceği, beden kısımların havasız kalacağı dikkate alınmalıdır.

OTURMA BİÇİMİ VE SIRT AĞRISI

Omurganın bozulmasına yol açan hastalıklar günümüzde çok görülmektedir. Daha çok yorucu beden çalışmasından yada birkaç saat masa başında oturduktan sonra sırt ağrısı ile karşılaşılır. Nedenleri genellikle dimdik oturma ve hareket etmemelidir. Bilimsel araştırmaların ortaya koyduğuna göre omurganın, önemli bir bölümünü oluşturan yalnızca kan damarları ile değil yayılma yolu yani besleyici madde üreten dokular ile beslenir. Radyoaktif maddeler ile yapılan basınç ölçme ve deney araştırmaları bir gerçeği ortaya çıkarmıştır. Omurgadaki omurların arasında bulunan disklerin beslenmesi belli kuralları ve bedenin durma biçimlerine bağlıdır. Dik dururken yada sırt dik otururken omurlar basınçtan ötürü hiç beslenmezler, üstelik sıkıştırırlar. Besleyici maddenin omurlara gelmesi ancak yatay durumda yada yakın durumda yapılan bazı araştırmaların kanıtlandığına göre arkalığı 45 derece eğimli bir sandalye arkaya yaslanarak oturulduğunda olmaktadır.

ÇALIŞMA SANDALYESİ VE KOLTUĞU

Hafif döşemeli kolçaklı veya kolçaksız normal koltuk ölçülerinde fakat masa önüne oturuş, kalkışın kolay olması için çoğunlukla döner ve tekerlekli koltuktur. Lüks koltuklarda dönüş yapmanın yanı sıra yaylı bir düzenle arkaya yatması sağlanır.

YAZI MASASI

Yazı çalışma masasının yanında genellikle masaya dik konumda bir sekreter (daktilo) masası bulunur, üzerine yazı makinesi konularak yazı yazma işlemi yapılır.

Yazı masası yüksekliği erkekler için 68 cm kadınlar için 65 cm dir.

Beden dik dururken omurganın yükünü zaman zaman yatay veya eğik duruşa geçilerek düşürülmesi omurların besleyici madde alışverişini kolaylaştırır. Böylece omur bozuklukları düzelir. Sürekli durumda hareketsiz kalmak son derece zararlıdır. Omur dokusunun uzun yıllar hep yükün altında kalması omurların parçalanmasına yol açar. Bu yıpranmadan ötürü iç bölümdeki omur iliğin bazı bölümlerinin yer değiştirip dışa doğru kayabilir. Omur diski kayarak diski sinirlere baskı yapmasına yol açar, oturma biçiminin düzeltilmesi ile bu tür rahatsızlar önlenir.

Ama doğru bir biçimde oturabilmek için sandalyelerin bu konuda yapılan ayrıntılı araştırmalardan da anlaşıldığı gibi bazı kurallara uyularak yapılması gerekir. Bu kuralları şu şekilde sıralayabiliriz.

· Sandalyeler kullanıldıkları işlere göre değişik tiplerde olmalı hiç değilse durma uygun ayarlanabilmelidir.

· Sandalyeler insan ölçüsüne göre yapılmış olmalıdır. Yani değişik boyda insanlara göre değişmelidir.

· Oturacak kişinin anatomik yapısına göre arkalıklar olmalıdır. Sandalye arkalığının yararı çalışma durumunda olduğu kadar dinlenme durumunda arkaya yaslanıldığında da kendini gösterir. Başlıca iş koşullarının gerektirdiği en uygun beden açıları bilinmelidir. (kesim-çizim vb)

· Sandalyenin oturma yüksekliği ayarlanabilmelidir. Bu yerin yüzeyi kalçaların arkalarından her türlü basıncın elden geldiğince kaldırılacak biçimde yapılmalıdır. Sandalye bedenin farklı bölümlerine farklı derece basınç yapar. Bu basıncın sandalyenin orta bölümünden kenara doğru azalmalıdır.

· Sandalyenin dengeli bir şekilde hareket edebilmesi için dört değil beş ayaklı olması gerekir.

· Kaplama malzemesi olarak havalandırma sağlayacak rahat bir malzeme kullanılmalıdır.

KİTAP DOLABI

Kitap dolapları kullanılış amacına göre çok değişebilir. Profesyonel bir uğraşı için oda duvarının tümü kitap dolabı ile kapatılabilir. Bu dolaplar salt kitap koyma amacı ile kullanılacağından ayarlı raflarla veya kitap boyutlarına uygun bir bölümleme ile yalın bir şekilde bırakılabilir. Eskiden kitap dolapları genellikle sürme camlı veya kapaklı yapılırdı.

Günümüzde kullanılış kolaylığı yönünden raflar açık bırakılmaktadır.

Amatör meraklılar için daha küçük boyutlu dolaplarla yetinebilir. Bu dolaplar çoğunlukla dar mobilya sistemiyle yapılmakta ve bölümlerin bir kısmı çekmece, kapak, sürme cam ile kapatılmaktadır. Böylece kitap yerleştirme yanında başka ihtiyaçlara da imkan tanımaktadır. Bu tür dolaplar pratikte duvar dolabı diyerek anılır. Özel bir çalışma odası yoksa salonun uygun bir yerine konabilir. Özellikle son yıllarda takma ayaklı duvar dolapları yaygın bir durum almıştır.

Çalışma dolaplarında kitap koymak amacı ile kullanılan dolaplar çoğunlukla iki parçalı yapılır. Alt dolap 50-55 cm yükseklikte 33-42 cm derinlikte ve kapaklı yapılır. Dolap boyları isteğe göre değişir. Yalnız kitap ağırlığı ile rafın sarkmasını önlemek için 90 cm’den büyük raf yapılmaması ve sunta yerine kontratabla kullanılması yerine olur. Alt dolap büyük boy yayınlara her zaman ele alınmayan kitapların saklanmasına yarar.

Üst dolap çoğunlukla kapı pencere pervaz yüksekliğinde veya gerektiğinde tavandan 4-5 cm aşağıda yapılır. Arada kalan açıklık sıkıca alıştırılmış bir baza ile sıkıca kapatılabilir. Bu hem bütünlüğü sağlar hem de dolabın devrilmesini önler. Üst dolap derinliği salt kitaplık için kitap boyutları ile ilgilidir.

Büyük boy ansiklopediler 34 x 26 cm

Orta boy ansiklopediler 31 x 24 cm

Küçük boy ansiklopediler 27 x 22 cm

Dergi kolleksiyonlar 34 x 26 cm

Büyük boy kitaplıklar 24 x 16 cm

Orta boy kitaplar 20 x 14 cm

Küçük boy kitaplar 17 x 12 cm

Kitaplık derinliğinin saptanmasında büyük boy yayınları esas alınmalıdır. Bu duruma göre aralık ve varsa kapak kalınlığı dışında üst dolap derinliği en az 26 cm olmalıdır. Duvar dolapları için başka şeylerinde konulacağı düşünülerek net derinlik 3-4 cm artırılmalıdır. Bu raflar arasında sabit raflarda bulunmaktadır.

Büronun iç düzenlemesinin yapısı sürekli değişen şirketlerde yeni durumlara uyarlanabilmesi işletme giderlerinin fazla artırılmadan en yüksek etkinliğinin sağlanmasının en önemli koşullarından birisidir. Bir çalışma ortamının esnek olması için şu nitelikleri taşıması gerekir. Başlıca alanlar elden geldiğince birbirine bitişik bulunmalı ayrı ayrı çekirdeklere bölünmelidir. Karşılıklı ve paralel bölme duvarları arasında uzaklık 24 m den az olmalıdır. Sabit duvarların sayısı elden geldiğince az olmalıdır.

ÇALIŞMA VE YAZI MASASI

Çalışma ve yazı masası seçiminde çok dikkatli olmalıyız. Zira çalışma esnasında bizi yormamalı ve çalışma şartlarına uygun olmalıdır. Masaların biçimleri son derece yalın olmalı, dört yanları kullanabilmelidir. Masa tablasının yüz ölçümü çeşitli gereksinmelere göre 0,72-1,12 m 2 arasında değişir. Masa için en uygun boyutlar 120 x 60 cm, 120 x 75 cm ve 150 x 75 cm olmalıdır. Masa yüksekliği kadınlar için 70-74 cm erkekler için 74-78 cm olmalıdır.

Masa yüzeyi donuk ve ışığı yansıtmayan bir malzemeden yapılmalıdır. Mürekkep lekesi tutmamalıdır. Sigara yanıklarına, çiziklere karşı dayanıklı, pürüzsüz olmalıdır. Kenarları masaya oturanın kolunu yormamalıdır.

Masa sağlam olmalı hiçbir titreşime yol açmamalıdır. Altında tekerleklerle çekmece yada benzeri gereçlerin dürülmelerini engelleyecek kayıtlar bulunmaktadır. Masanın duvardan duvara halıyla kaplı bir döşemenin üstüne ağırlığını eşit olarak dağıtılacak ve kapıdan çıkmayacak biçimde yere oturması gerekir. Döşemeye değen alt bölümleri elektrik süpürgesinin çarpmalarına dayanıklı olmalıdır. Ayrıca masanın daktilo sehpası, telefon sehpası gibi ek mobilyaların kullanılmaya elverişli olması hatta masa başında oturan kişinin sağ yada sol yanına kancalarla bir çekmece ekleyebilmesine imkan tanınmalıdır. Burada ufak tefek kişisel eşyaları ve gereçleri yerleştirmeye yetenek verecek şekilde çekmeceleri de bulunmalıdır.

Büyük büroların duvarları önüne gürültüleri herhangi bir biçimde yansıtacak dolaplar konulmalıdır. Hatta çalışma masasının çekmeceli bölümleri bile yakın tekerlekler üstünde sürülebilen mobilyalardan seçilmelidir. Bu mobilyaların yerlerinde de duruma göre dosyalar sıra sıra asılacak ya da büroda kullanılan çeşitli büyüklükte kağıt fişlerin yerleştirileceği plastik kaplar konulacaktır.

Söz konusu tekerlekli mobilyalar gerektiğinde yapıları gereği bir çalışma yerinden öbürüne taşınan iş araçlarının (hesap makinesi gibi) konulabileceği birer sehpa olarak kullanılabilir. İşyerinde çekmeceli metal eşya kullanılacaksa sessizleştirilmelidir. Yoksa çekmecelerin her açılışında ve kapanışında çıkan gürültüler büyüyerek çevreye yayılır. Çekmeceler yuvalarında yumuşak sessiz bir hareketle kaymalıdır.

İskemlelerde oturanların rahat etmesi sağlamalıdır. İskemleler için en uygun yükseklik 40-53 cm arasında değişir, daha doğrusu daktilo iskemleleri 41-46 cm masada çalışmak için kullanılanlarda 40-53 cm yükseklikte olmalıdır. Ayarlanabilen masa ile oturak arasında 33 cm aralık vermesi gerekir.

Çalışma masalarının seçilmesinde dikkat edilecek hususlar

· Çalışma yüzeyleri geniş olmalı

· Sulu boya, guaj, renkli mürekkep, kopye kağıdı lekelerine dayanıklı ve kolay temizlenir cinsten olmalı.

· Mobilya görünümündeki çalışma masalarında çekmeceler fişler klasörler, çeşitli kırtasiye eşya ve gereçlerini koyacak yerlerin bulunması.

· Üst yüzeyleri boya, cila ve benzeri resim çizme işler için beyaz bej renkli kalın kağıt veya muşamba kaplanıp kenarlarının altından raptiye ile tutturabilir.

Masa yükseklikleri kadınlar için 70-74 cm erkekler için 74-78 cm arasında değişir.

SEHPALAR

Sehpaların fonksiyonları üzerinde aparatiflerin sunulması kül tablası, bardak, vazo gibi şeylerin konulmasına ve sergilenmesine yarar.

Sehpaların beklenen fonksiyonlarına baktığımızda çok değişkenlik gösteriyor. Mesela; aparatiflerin sunulmasında yiyeceklerin kendi asitleri olduğu ve üst yüzey işlemlerine duyarlı olmalı.

Kül tablası sigaranın ısısına, yakıcı etkisine ve yangına karşı duyarlı üst yüzey işlemleri bütün bunların başında darbelere ve çizilmeye karşı dayanıklı olması gerekir.

ÇALIŞMA ODASININ AYDINLATILMASI

Gözlerimiz ışığa çok iyi uyum yapar. Şiddetli güneş ışığından gece karşılaşan zayıf ışıklara kadar farklı şiddette aydınlatma koşullarında işlevlerini yerine getirirler. Ama iyi görme olanağı elde etmek istiyorsak gözlerimiz için elverişli ışık konumlarına sağlamamız gerekir.

Her şeyden önce gözün ışıktan kamaşmaması yani ampulün flamanı gibi bir kaynaktan yüksek şiddette ışığın doğrudan doğruya gözlere gelmesi önlenmelidir.

Öte yandan gözün yöneldiği alanın yapılan işe göre az yada çok ışıklı olması zorunludur. Gözün ayrıntılara kadar görmesini gerektirmeyen yerlerde güçlü bir ışıklandırma gerekmez. Söz gelimi merdivenlerde basamakları korkuluğu ve kapıdaki isimleri kolayca seçebilmek için yeteri kadar aydınlatılmalıdır. Ama yazı yazmak okumak, örgü örmek dikiş dikmek gibi işler daha güçlü ışık isterler. Her ışık kaynağından çıkan ışık akışı yer döşemesi, yazı masası kitap yada gazete gibi çeşitle yüzeylere ulaşır. Böylece bu yüzeyleri az yada çok aydınlatır. Lüks adı verilen özek bir birimle belirtilen aydınlatma şiddetini ölçen aygıta ışık ölçer adı verilir.

Odaların değişik köşelerinde lambalarda sağlanan aydınlatmayı denetlemek için çok duyarlı bir ışık ölçer gerekir. Gözün olağanüstü bir uyum yeteneği olduğunu daha önce söylemiştik. Göz bebeği büyüyüp küçülerek az yada çok ışığın girmesini sağlar ama bu uyumda sınırlıdır. Bu uyum ötesinde göz kapaklarının kasılması göz yaşının artması gibi sakınca etkenlerin etkilerini yitirir.

Uzun süre şiddetli ışıkta kalan göz kızarır, sulanır. Ayrıca göz yetersiz ışık altında uzun süre çalışırsa yorgunluk duyulur. Miyopluk belirtileri ortaya çıkabilir.

ELEKTRİK AMPULLERİ

15-150 W arasında değişir. Daha büyük veya güçte olanları da vardır, ama genellikle evlerde kullanılmaz. Genellikle iki tip ampul bulunur. Duyu vidalanan alt bölümleri normal olanlar, alt bölümleri daha ince olanlar. Ampul camının biçim ve boyutları çok çeşitlidirler. Cam bütünüyle saydam, renkli saydam, mat veya saydamsız beyaz olabilir.

Tabla genişlikleri özel çalışmalarda 75-85 cm makam masalarında 100 cm hatta daha fazla olabilir.

Tabla boyları 60-80 cm diz boşluğu 40-60 cm dolap genişlikleri ile tümü 140-200 cm arasında düşünülür.

Çalışma masasının yerleştirilmesi

· Sağ elini kullananlar için ışığın soldan sol elini kullananlar için sağdan gelecek şekilde yerleştirilmelidir.

· Çalışma masası pencerenin hemen önüne ve çalışan kişinin sırtı pencereye doğru olursa çalışan kişi fazla ışık ev yansımalardan çok çabuk yorulur.

· Çalışma masası pencerenin hemen önünde ve çalışan kişinin sırtı pencereye doğru olursa çalışanın gölgesi çalışma masasının üzerine düşeceğinden çalışma sıhhati olmaz.

Çalışma masasının aydınlatılması

Masaya tespit edilerek yapılan aydınlatmada genellikle 40-50 Watt’lık ampuller kullanılır.

İstenilen noktalara ayarlanabilen lambalar tercih edilmelidir.

Desen grafik, minyatür ve benzeri işlerin yapımı sırasında ince kumaş siperlikli bir abajurun süzülerek verdiği ışıkta çok dinlendiricidir. Ancak kumaş rengi bej yada beyaz olarak seçilmelidir. (pastel ve ucuz renkli kumaş tercih edilmemelidir.)

Güneş ışığına yakın olan homojen lambalar kullanılmalıdır.

Aydınlatma anahtar yerine reostalı düzenler takılırsa istenildiği gibi ışık ayarlamasında kullanılmaktadır.

Farklı işlere elverişli aydınlatma değerleri

Yapılan iş lüks

Dikiş nakış 1000

Okuma yazma 250-500

Yemek hazırlama 150-250

Kağıt oynama 150-250

Ortamın genel aydınlatma 100-150

Koridor vb. giriş yerleri 50-100

Çalışma odasının ışıklandırılması çok esnek olabilir. Ayrıca bir lambanın belli bir alanı etkilemesi önlenmelidir. Çünkü değişik ışıklandırma türlerini gerektiren birden çok iş birbirini etkilemeden sürdürebilir. Sözgelimi kitap okumak için kullanılan koltuk arkadan ışıklandırılırsa iyi sonuç alınır. Bir yazı yada çalışma masası üstünde abajuru saydam olmayan lamba koymak gerekir. Özel durumlar sözgelimi tabloları, bibloları çiçekleri aydınlatma isteği taşınabilir. Bir lambayla çözümlenebilir. Ama bu konuda dikkatli olmak gerekir çünkü bu tür ışık istenen nesneyi bütünüyle ortaya çıkarmasına karşılık yoğun gölgeler çıkarır. Dolayısıyla renk tonlarının seçilmesini engeller. Bu yüzden söz konusu lambadan gelen ışığın hareket noktası çok iyi ayarlanmalı ve aynı anda çevrede aynı ışık kaynaklarından faydalanılmalıdır.

Malzemelerin ve renklerin yansıttığı ışığın şiddeti eşit değerde değildir. Duvarların ve tavanın rengini seçerken bu noktayı göz önünde bulundurmak gerekir. Renkler ne kadar açık olursa ortam o kadar aydınlık olacaktır. Bir odada ışık yansıtma oranları tavan için % 80-85, yer döşemesi için % 30-35 arasında olmalıdır.

ÇALIŞMA ODASININ GENEL ÖZELLİKLERİ

Her şeyden önce büronun ne olduğunu sorusunu yanıtlamak gerekir. Büro genellikle yönetim işlerinin sürdürüldüğü, çeşitli belgelerin düzenlendiği hazırlandığı yer anlamına gelir.

Büronun genel niteliklerini şöyle sıralayabiliriz.

1. Büronun görev pramidi durumu

2. Dışardan gelen kişilere, çalışan kişi konusunda iyi bir izlenim verme

3. Meslekdaşları ile ilişkilerin sıklık derecesi

4. Özel araçlar ve aygıtlar kullanma gereği

5. Yapılan işin niteliği ve niceliği

6. Mobilya ve gereçlerin kaplandığı alan

7. Giriş alanı gürültüden koruma alanı olarak ta kullanılabilir.

8. Geçiş alanı ve ayırıcı birim olarak yazabiliriz.

MİMARLAR BÜROSU

Büroda mimar yada grafikerler çalışacaksa bekleme odasından vaz geçilebilir. Böylece büroya gelen kişiler doğrudan doğruya yapılan işin içinde yer alırlar. Bu tür bürolar sıcak görünümlü olmalı, çalışma masalarının çeşitli çizim gereçlerinin duvara asılmış poster yada fotoğrafların renkleriyle havası yumuşatılmalıdır. Çevresine canlı renklerde koltuklar sıralanmış büyük bir masanın gelip gidenlerin büroda çalışanların birbirini kaynaştıracağı unutulmamalıdır.

SEKRETER TUTULUYORSA

Sekretere gerekli mobilyalar. Dosyaları dosya dolabı ve masadır. Sekreter masası olarak değişik bir mobilya kullanılmak istenirse eski bir masa yada bir konsül masa alınabilir. Yalnız çizgili modern büro eşyaları isteniyorsa aranılan her şey piyasada bulunabilir.

ESNEKLİK

Bölümlendirilmiş büyük büroların başlıca özelliklerinden biri de esnek olmalarıdır. Yani bütün servislerin genel çalışma alanının herhangi bir noktasına yerleştirilmelidir. Bu çalışma ortamının esnek olması için, şu nitelikleri taşıması gerekir.

Başlıca alanlar elden geldiğince birbirine bitişik bulunmalı, ayrı çekirdeklere bölünmelidir. Karşılıklı ve paralel bölme duvarları arasındaki uzaklık 24 m’den az olmalı, sabit duvarların sayısı elden geldiğince az olmalıdır.

YAŞ GRUPLARINA GÖRE STANDART ÖLÇÜLER

Yaş oturma yük. Masa yük. Yatak boy. Yatak gen. Askı yük.

2-3 25-30 45-50 140 65-70 -

3-6 30-32 50-52 160 70-75 -

6-8 37-38 62-65 170 75-80 -

8-10 38-40 68-70 180 80-90 100

12-18 42-44 72-73 190 90-100 170

BÜRO

Bir faaliyetin veya bir hizmetin yürütüldüğü mekan veya alanlardır.

1.2- Büro Binasında Bulunması Gereken Mekanlar

Konferans salonları

Çok amaçlı görsel - işitsel toplantı salonları

Kafeterya ve yemek salonu

Otopark

Asansör

Yangın ihbarı, koruma ve yangın söndürme sistemi

Enerji dağıtım sistemi

Klima, aydınlatma ve denetim sistemleri

Güvenlik sistemleri

Gibi bazı mekanların bulunması gerekir. Tabii burada bürolar denilmekteki kasıt, küçük ölçekteki bürolar değil, Sabancı Center, Karum İş Merkezleri gibi büyük iş merkezleri üzerinde durulmuştur.

Büroların bazı esaslara dayanarak düzenlenmesi ile yerden, araç gereçte ekonomi sağlanabileceği gibi hizmetin daha süratli ve daha kısa mesafelerde yapılacağından daha etkili, verimli ve rahat olarak yapılması olanağı da elde edilmiş olur.

1.3- Büro Binalarının Yerlerinin Seçiminde Dikkat Edilecek Hususlar

Büro ve iş yerlerinin düzenlenmesinde önce o kuruluşun içinde hizmet yapacağı bina yerinin iyi seçilebilmesi önem taşır.

Bir binanın seçiminde ve saptanmasında dikkat edilecek hususlar aşağıda sunulmuştur. Bu noktalar;

Kuruluşun yaptığı işin niteliği, özelliği; bir orta okul, fabrika, hastane, otobüs terminali gibi işyerleri için seçilecek yer ve binada aranan özellikler çok farklılık gösterir.

Kuruluşun büyüklüğü ve yapısı

Kurumun diğer kurumlarla ilgisi.

Halkla ilişki durumu ve derecesi

Personel miktarı, bunun azalma ve çoğalma olasılığı

Kurumun birimleri (birimler arasındaki iş akımı)

Yeni bir bina yaptırılması söz konusu olursa Yaptırılacak binanın türünü, genel yapısını ve iç bölümlerini tamamen mimara bırakmaması gerekir. Bazı veriler şunlardır:

Kurumda (hastane, okul, fabrika, araştırma merkezi vb. ve buralarda yapılacak hizmetlerin özelliği.

Kurum binasının pavyonlar halinde mi, yoksa çok katlı ya da (dik) az katlı (yatay) bir bina olması gerektiği.

Kurumda bulunan birimlerin halkla ilişki dereceleri

Birimler arasındaki iş akımı

Hangi oda ve salonların (ışık, ısı ve gürültü bakımından) hangi kat ve yönlerde uygun olacağı. Gibi veriler vardır.

1.4- Büro Katları İçinde Bulunması Gereken Mekanlar

Tipik bir büro binasının programında bulunması gereken işler, büro mekanlar, yatay ve düşey sirkülasyon, sosyal hizmetler, servisler ve dükkanlardır. Bu işlevlerin katlara dağılımı genellikle şöyledir.

Zemin katlarda daha çok kamusal mekanlar, banka, mağaza, kafeterya, lokanta, vestiyer ve fuaye, 1 ve 2. katlarda idari bürolar, üst katlarda ise kiralık odalar bulunur. Normal katlarda ofis mekanları, toplantı odası, müdürlük, idare odası, gardrop, müracaat, arşiv, WC, depo, üst katlarda tenis, bodrum katta ise depolar, kantin ve sıhhi tesisat bulunur. Normal katlarda ofis mekanları, toplantı odası, müdürlük, idare odası, gardrop, müracaat, WC, depo, üst katlarda tenis, bodrum katta ise depolar, kantin ve sıhhi tesisat yer alır.

Her büronun çalışma alanında bulunması gereken mekanlar;

1) Kullanma alanı, 2) İç sirkülasyon alanı, 3) Dış sirkülasyon alanı, 4) Büro mekanı sistemine uygun uyum için ek alanlar.

Kullanma alanı içinde genel müdür, daire başkanı, müdür ve memurlar için ayrı ayrı mekanlar bulunur. İç sirkülasyon alanında ise yatay sirkülasyon alanında ise yatay sirkülasyonu sağlayacak koridorlar ile sirkülâsyonu sağlayan asansörler merdivenler (ve yük merdivenleri) yer alır.

1.5. Mekanlar Arası Bağlantılar

Bu bölümde çeşitli büro iç mekanlarının birbirine bağlı olarak konumları ve aralarındaki uzaklığa bağlı bilgiler derlenmiştir.

İş istasyonlarından sirkülasyon geçiş, diğer iş istasyonlarını rahatsız edilmeden sağlanmalıdır.

Büroların yer aldığı normal mekanları birbirine koridorlarla bağlanmalıdır.

Katlar büro binasının giriş ve çıkışlarıyla bağlantılı olmalıdır. Mesela binaların zemin katta bulunan giriş kapısı merdiven ve asansörlerle bağlantılı olmalıdır.

Bürolarda lokanta ya da kafeterya ile dinlenme odaları arasında katlar arası bir bağlantı düşünülmelidir.

Ayrı ayrı toplantı odaları ve arşivlerin her katta bulunan büro mekanları ile yatay ilişkisi kat düzeyinde sağlanmalıdır.

Toplantı odaları büro yöneticilerinin çalışma mekanları bağlantılı olmalıdır. Toplantı odasından bürodaki bütün mekanlara (iş mekanları) ulaşılabilmelidir. Toplantı odaları dışarıdan gelen ziyaretçilerin çalışma alanını çiğnemeden geçebilecekleri şekilde tasarlanmalı ve vestiyer kısmına yakın olmalıdır.

Büro personeli, çalışma kolaylığı sağlanması açısından arşivlere yakın olmalıdır. Yatay sirkülasyon elemanları ise büro alanlarını düşey sirkülasyon alanlarına bağlayan koridorlardır.

Labaratuar ve WC’ler yatay ve düşey sirkülasyonun birleşim yerlerinde olmalıdır. Lavabo ve WC’lerin her katta üst üste gelmeleri şarttır.

Personel dinlenme yerleri kullanıcılara en uygun şekilde düzenlenmeli, vestiyer ve tuvaletlerle bir bütün teşkil etmelidir.

1.6. Serbest Büro Anlayışında Mekan Tasarımı

Büronun fabrikaya benzetilmesi ve dolayısıyla büyük ve bölünmemiş alanlar gerektiği görüşüne varılmasıdır. Bu anlayışa göre büronun hammaddesi bilgidir. Bu hammadde bir fabrikada olduğu gibi işlenir ve karar olarak mamul haline gelir. Bu işlem haberleşme ile gerçekleştirilir. İşletmelerin haberleşme ihtiyaçları ise mümkün mertebe geniş ve bölünmemiş mekan ile karşılanabilir. Gelecekteki ihtiyaçlar, organizasyon değişiklikleri ve denetim kolaylığında böyle bir mekanı zorunlu kılan öğelerdir. Ayrıca bu işletmenin bünyesi zamanla değişeceğine göre mekan içinde değiştirilesi imkansız veya zor olan hiç bir sabit iç mekânın değiştirilmesi imkansız veya zor hiç bir sabit iç mekan elemanı bulunmamalıdır. Ara bölmeler birbirine yakın dahi olsalar haberleşmelere engel oldukları gibi esneklikle de engel olurlar. Hareketli bölmelerin bile yer değiştirilmesi, çoğu kez bir takım sorunlar getirir. Ayrıca ara bölmeler pencereli binayı daha ilginç hale getirerek yalnız haberleşme esasına göre yapılmış ideal düzenlemeye ters etki yapacak baskılara sebep olur. Ara bölmelerin olmaması halinde, tüm pencere ve ışık bütün personele aittir. Ara bölmeler yerine akustik özelliği de olan hafif, hareketli panolar, bitki ve dikkatli gruplandırma ile mekan bölünebilir.

1.7. Günümüz Büro Anlayışında Büro Çeşitleri ve Özellikleri

Büro çeşitleri olarak açık ve özel bürolar, serbest yerleşme düzeni gibi üç çeşidi vardır.

1.7.1- Açık Bürolar

Günümüzden 20 - 25 yıl önce memurlar genellikle odalarda çalışırlardı. Buralara kapalı büro denmekteydi. Oysa artık özellikle rutin ve mekanik işler yapılan kurumlarda, geniş salonlarda toplu çalışma tercih edilmektedir. Bu salonlara “açık büro adı verilir. Açık bürolarda yaklaşık olarak 5 -100 personel çalışabilir. Açık büroların araları ise 150 - 3000 m2 arsada olabilir. Açık bürolar gerektiğinde portatif ve ses geçirmeyen bölmelerde daha küçük salonlara bölünebilir. Açık büroların avantajları ve dezavantajları şunlardır:

1.7.1.1- Açık büroların avantajları;

Binanın maliyeti düşer.

Isıtma, aydınlatma ve diğer servisler ucuz olur. (ekonomiktir)

Daha az alana daha kolay ve düzenli yerleşme olanağı verir. (Yerden tasarruf sağlar)

Kapı adedi ve koridorlar azalır.

Dekorasyon ve temizleme maliyeti düşer

Daha yakından etkili ve kolay denetim ve gözetim olanağı sağlar.

İlgili birimlerini daha rahat gözleyebilir.

Haberleşme ve iş akımını kolaylaştırır.

Makine ve gereçlerin ortaklaşa kullanımı kolaylığı olur.

Örgütte ve bürolarda değişiklik gerekirse bu gereksinme bölümlerde kolayca karşılanabilir.

Daha iyi fiziksel şartlar sağlanmasına elverişlidir.

1.7.1.2- Açık Büroların Dezavantajı

Parayla ilgili güvenirliğin önemli olduğu türdeki işlerde gizlilik azalır.

Ziyaretçiler ve genel hareketlilik işteki dikkatin dağılmasına neden olur.

Konuşmalar sessizliği bozabilir. Aşırı gürültü ve uğultu olabilir.

Salgın hastalıkların yayılmasına müsaittir.

Kişisel prestijin azaldığı kanısına varılır.

Bu sakıncaların giderilebilmesi için açık bürolarda aşağıda belirtilen tedbirler alınmalıdır.

İzolasyon maddeleri kullanılarak dışardaki gürültünün içeri girmesi önlenebilir.

Zemin halı ya da mantarla kaplanmalıdır.

Tavan, duvarlar, kapılar sesi emen maddelerle kaplanmalıdır.

Perde kullanılarak sesler hafifletilmelidir.

Mefruşatın ayaklarına lastik kapaklar takılmalıdır

1.7.2- Özel (Kapalı) Bürolar

Günümüzden 20 - 25 yıl önce memurlar kapalı odalarda çalışırlardı Bunlara özel veya kapalı büro adı verilirdi. 1 ile 4 kişinin birlikte çalıştığı küçük odalardır. Açık büroların avantajları, kapalı büroların dezavantajları, açık büroların dezavantajları haline gelir.

Ancak bazı hizmetler için kapalı büro ayırılması zorunludur. Müdür ve daha üst kademe yöneticilerle iş sahipleri ve ziyaretçilerle çok sık karşı karşıya gelen memurlar, ilgililerle gizli görüşmesi gerekli olan mülakat memurları araştırma, planlama, dosya incelenmesi proje hazırlama vb. gibi dikkat gerektiren işlerde ve gizli kalması gereken işlerde çalışan personele özel kapalı bürolar ayırılması gerekmektedir.

1.7.3- Serbest Yerleşme Düzeni

BU tip bürolar aslında açık bürolardı. Ancak belli kişiler ya da belli işleri yapan personel iş akımı da göz önüne alınarak gruplar halinde yerleşirler. Bu tür yerleşme yerlerinde masalar arka arkaya sıralanmaz, her grup ayrı bir köşe yapar. Gruplar büyük çiçekliklerle bir birinden ayrılır.

1.8- Bürolarda Estetik ve Dekorasyon

Büroların düzenlenmesinde şu etkenlerin göz önündü bulundurulması ile verimliliği olumlu yönde etkilemek ve estetik sağlamak olanağı elde edilir.

1.8.1- Renkler

Renklerin moral ve çalışma verimi üzerindeki etkisi üzerine çeşitli araştırmalar yapılmıştır. BU araştırmaların sonuçlarına göre bürolarda toyu renkler (Siya, mor, kırmızı ...) hüzün vermekte, hüzürü bozmakta, moral bozmaktadır. Açık renkler ise sıcak, içi açan, ferahlatıcı, yumuşak bir etki yapmaktadır. Ayrıca açık renkler büroların ve işyerlerinin temiz tutulmasının zorunlu hale getirdiğinden tercih edilmelidir. Büro duvarları için açık yeşil, açık bej, açık mavi en uygun renklerdir.

1.8.2- Estetik

Tek kişilik odalar olsun, içinde bir çok kişinin çalıştığı açık büroların dinlendirici, rahatlatıcı, göze hoş görünen, estetik niteliklere sahip olmasının önemi ve değeri ortaya çıkar. Bu nedenlerle büro ve işyerlerinde duvarların kontrast renklerle boyanması, duvar renklerinin tonunda ya da renkli perdeler takılması, masaların üzerine ya da yanlarına pencere önlerine yeşil yapraklı, çekici biçimde renkli fıçı ve saksı çiçekleri konması, bazı rafların biblolarla, duvarların uygun ve iç açıcı resimlerle dekore edilmesi estetik bakımından üzerinde durulacak hususlardır.

1.9- Mekan Gereksinimi

Mekan gereksinimlerini iki bölüm altında incelemek gerekir. Bunlar şunlardır:

1.9.1- İç Dolaşım Alanları

a) İdareden arşive kadar bütün birimlere ait ofisler.

b) Sosyal hizmet odaları (kantin, mutfak, çay ocağı, WC, lavabolar, mümkünse duş ve dolaplar, kadınlar için dinlenme ve tuvalet alanları vs.) kısa aralıklarla rekreasyon için özel alanlar.

1.9.2- Halk İçin Dolaşım Alanları Kafeterya, Dinlenme Yerleri, Ziyaretçi Odaları)

1.9.3- Servis Alanları (Teknik Alanlar için)

Aşağıdaki tabloda büroda çalışanların mekan gereksinimleri verilmiştir.

Büro Memuru 4.46 m2

Sekreter 6.70 m2

Bölüm Başkanı 9.30 m2

Müdür 13.40 m2

Başkan Yardımcıları 18.54 m2

Başkan 27.89 m2

Oda derinliği mekan ihtiyaçlarına bağlıdır. Mesela odaların bir kişi tarafından, ortak, büyük veya genel ofis olarak kullanılması gibi. Ofis derinliği: 4.50 - 600 cm’dir

2. FİZİKSEL ŞARTLARIN İYİLEŞTİRİLMESİ

Büro ve işyerlerinde verilme bir çalışma elde edilmesinde fiziksel şartların etkisi ve bunların iyileştirilmesinin önemi büyüktür.

2.1- Aydınlatma

Büro ve işyerleri gün ışığı ile aydınlatılmalıdır. Pencerelerden 4.5 m uzaklıktaki masalar yeterince tabii ışık alabilir. 4.5 m’den daha uzak mesafedeki masalar için yapay ışımak kullanılmalıdır. Kullanılan ışık kamufle edilmeli, ya da tavana ve duvara çarpıp yere öyle gelmelidir. Işık sol omuz hizasından gelecek şekilde hazırlanmalıdır.

Koridorlar cam kapı ve yüksek seviyedeki pencereler ile en direkt olarak aydınlatılır. Merdivenler, asansörler ve tuvaletler köşelere yerleştirilen, karanlık odalar ve depolama daha az ışık alan bölümlere yerleştirilir.

2.2- Isıtma

2.1- Binalarda ısı ihtiyacını etkileyen faktörler

Binaların enerji tüketimi bazı faktörlere bağlı olarak değişmektedir. Bunlar iklim, binanı şekli, yönlendirilmesi, yapısal özellikleri ve pencerelerin düzenlenmesidir.

2.2.1- İklim

Belirli bir bölgedeki iklim karakteristikleri, binalarda tüketilen enerji miktarı üzerindeki en belirleyici faktördür. İklimsel etki; hava sıcaklığı rüzgar hızı, güneş radyasyonu bağıl nem, havanın açık veya kapalı olması gibi hava olayları ile binanın enerji ihtiyacının artmasına azalmasına yol açar. Bu nedenle binalarda ısı analizlerinin yapılabilmesi için binanın bulunduğu bölgenin meteorolojik verilerine ihtiyaç vardır.

2.2.2- Bina Şekli

Bina şekli, binanın yer alacağı yer ve yerleşim yerinin yapısı, binanı yapıldığı yıllarda yaygın olan iç düzenleme eğilimi ile sınırlıdır. Bina şekline göre enerji tüketiminin mertebesi kabaca tahmin edilebilir.

Bina dış yüzeyinin bina dış yüzeyine oranının en aza indirilmesi dış yüzeylerden olan ısı kaybını azaltır.

2.2.3- Yönlendirme

Enerji açısından yönlendirme, güneş enerjisi kazancı ve gün ışığından yararlanma ile ilgilidir. Güneye yönlendirilmiş çift cam, ısınma ihtiyacının önemli bir kısmını karşılayabilmektedir. Pasif olarak güneş ısısını depolamak için binaların dış yüzeylerine yerleştirilen camlı sirkülasyon bölmelerinin veya duvarların büyük binalarda ısınma enerjisini karşıladıkları ve yapılabilir oldukları kanıtlanmıştır.

2.2.4- Yapısal Özellikleri

Binanın dış yüzeylerindeki çatı ve tabandaki yapısal özellikleri yalıtım seviyesidir. Isı kaybının azaltılması açısından ideal olan bina inşa edilirken dış yüzey yapı malzemelerinin ısı geçirgenlik direnci fazlı olan malzemelerden seçilmesidir. (Delikli ve gözenekli tuğla, gaz beton vb. gibi).

2.2.5- Pencerelerin Düzenlenmesi

Pencere alanlarından sağlanacak kazanç, (gün ışığı, kışın pasif güneş enerjisi) ve kayıplar (ısı kaybı, güneş radyasyonu) birlikte değerlendirilmelidir. Pencere / duvar alanı 0.35 olduğunda güneş ışığında yapay aydınlatma gerekmez. Odanın çift camlı olması halinde odanın ısı ihtiyacına önemli ölçüde katkı sağlanır. Geniş pencere alanlarının mimari estetikler nedeniyle dıştan gölgelenmesi ve ışığın yönüne göre pencerelerin şekillendirilmesi bu konudaki önemli noktalardır.

2.3- Döşemeler ve Tavan

Derzsiz, temizlenebilir, sese karşı azaltıcı ve aşınmaya mukavemetli bakımının kolay olması, döşeme kaplanmasında aranılacak vasıflardır. Döşemelerde en çok kullanılan alçı şapı, asfalt ve lastik döşemelerdir. Son zamanlarda lastik döşemeler ses tecridi ve mukavemet bakımından çok iyi olduğundan kullanımı fazladır. Temizlik kolaylığı şartıyla koridorların da fazla ses çıkarmayan bir malzeme ile kaplanması tercih edilir. Mermer ve traverten giriş hallerinde döşeme kaplanması için uygun malzemelerdir.

Duvar döşemelerinde cam tuğlalı tonozlu mekan çok kullanılan bir uygulama tekniğidir. Mekan bir ısı odası gibi çalışmakta, kış aylarında binanı ısı enerjisinin yaklaşık %70’ini karşılamaktadır. Dış cephe ve iç cephelerde duvar döşemeleri olarak mermer kullanılmaktadır.

SİRKÜLASYON ELEMANLARI

3.1- Koridorlar

Koridorlar büro sahalarını şakuli sirkülasyon merkezlerine bağlayan yatay irtibat elemanlarıdır. İstenen vasıflar; düz olanı, yeterle genişlikte180 cm’dir.

3.1.1.1- Yan Koridor Sistemi

Büro ofisleri koridorun yalnız bir tarafına sıralanmış olabilir. Bu sistem, yatay mesafeleri uzattığı veya az büro sahasına imkan verdiği için ekonomik değildir. Fakat koridorun ışıklandırılması bakımından en müsait şekildir.

3.1.2- Orta Koridor Sistemi

Yatay mesafeyi uzatmaksızın daha fazla büro sayısını konsantre edebilmek ve kaybedilen koridor sahasını bürolar lehine kazandırmak, dış duvar sathını asgariye indirgemek, inşa ve tesisat masraflarını asgariye indirmek gibi ekonomiklik ve pratiklik yönünden daha fazla kullanılan bir sistemdir. Bu koridor sisteminin en önemli sorunu; aydınlatmadır. Orta koridora ışık büroların kordon duvarlarının tamamen veya yer yer camlı bölmelerle yapılması suretiyle koridora açılan kapıların üzerinde tavana kadar dayanan sıra pencereler temin edilir.

3.1.3- Koridor Genişliği

Koridorların genişliği kabul edilen koridor sistemine çalışanların sıklığı ve derinliğine; kapıların tarzına bağlı olarak değişir. Orta koridor sisteminin daha fazla genişliğe ihtiyaç göstereceği tabiidir. Yan koridor sisteminde genişlik orta koridor sistemine göre aşağı yukarı 2/3 kadardır. Koridor aynı zamanda bekleme gibi herhangi bir maksat için kullanılıyorsa bunun icap ettiği farkı genişliğe ilave etmek lazımdır.

3.2- Merdivenler

Basamakların 30 cm’den az ve rıhtların 16 cm’de fazla olmaması ve en çok 15, en az 9 basamaktan bir sahanlığa varılması istenmektedir. Bu sahanın derinliği en az merdiven genişliği kadar olmalıdır. Merdiven genişliği ise koridorlar gibi gidiş geliş mesafesine göre (1.5 m’den başlayarak üçüncü kattan sonra her kat için 10 cm ilave edilmek suretiyle 2.5 m’yi geçmemek üzere hesaplanır.

3.3- Asansörler

Asansörlerin ebatları;

4 kişilik asansör 120 x 120 cm

6 kişilik asansör 140 x 140 cm

10 kişilik asansör 170 x 170 cm’dir.

3.4- Lavabo ve WC’ler

Bu kısımlar konunu uygun noktalarına ve bilhassa şakuli dolaşım alanları merkezleri yakınında bulunmaları gerekir. Böylece kolay bulunması sağlanır. Lavaboların WC’lerin üzerinden ışık ve hava olması doğru değildir. Lavaboların kendi başına ışıklandırılması gerekir. Bütün duvarlar 2 m’ye kadar fayans, karo seramik cinsinden kir tutmayan yıkanabilir bir örtü ile kaplanmalıdır.

4.BÜRO BİNASI MEKANSAL ÖZELLİKLERİ

1- Yönlendirme

Büro katlarında koridorlar bol ışık ve hava alacak şekilde yönlendirilmelidir. Yönlendirme ile ilgili bir diğer konu; büro mekanlarının bol doğal ışık almasını sağlamaktır. Buna uygun büro alanları derinliği pencere yüzeyinden 5 - 7 m olmalıdır. Ancak büro binasının batı ve güney cephesinde bulunan büro alanlarının camlarında önlem almak gerekir. Bunun için güneş kırıcı elemanlar kullanmak yararlı olur. Bu elemanlar bina cephesinde sabit ya da hareketli, düşey ya da yatay olarak düşünülebilir.

4.2-Bölmeler

Açık ofisi tanımlayan bölmeler çeşitli elemanlardan yapılabilirler. Bunlar panolar, dolaplar, çiçeklikler şeklinde olabilir. Bunların fonksiyonları yönetici, şef ve memurlar için ayrı çalışma mekanları oluşturmaktır. En önemli ortak özellikleri ise hareketli olmaları ve yerlerinin değiştirilebilmesidir.