AHŞAP ÇATILAR

         1- Ahşap Çatılar

         Tanımı:Yapının en üst kısmını teşkil eden çatı binayı harici tesirlere bilhasas yağmur ve kara karşı korur. Çatıda dikkat edilecek en mühim nokta yağmur ve kar sularını biriktirmeden süratle akmasını temin, bina içine giremsini önlemektir. Meyil ve yükseklik, uygun nisbetler altında seçildiği  taktirde yapıya ayrıca bir güzellik verir. Binanın üstü oturma gezme gibi maksatlarda kullanılmadığı zaman daima meyilli bir çatı ile kapatılır. Bu meyil umumiyetle mahalin iklimeni, kullanılacak örtü malzemesinin cinsine tabi olur.

         Bir çatı; en üstte bulunan bir örtü malzemesi bunların oturtuğu, ekseriye ahşaptan yapılan döşeme, bu döşemey taşıyan mertekler, merteklerin oturduğu aşıklar ve nihayet çatı makasından teşekkül eder. Son zamanlarda tecrit malzemesinde görülen büyük gelişme yüzünden, teraslar çatı yerine hakim olmaktadır.

         ÇATIYI OLUŞTURAN ELEMANLAR

           1. Bırakma kirişleri

           2. Yastık kirişler  

           3. Dikmeler

           4. Aşıklar

           5. Göğsüler

           6. Payandalar

           7. Yanlamalar

           8. Kuşaklar

           9. Rüzger kirişler

         10. Mertekler

         11. Yardımcı parçlaar

         12. Örtü altı kaplaması

         13. Çatı örtüsü

 

 

        

         1. BIRAKMA KİRİŞLERİ

         asma çatılarda, makasların açılmaya karşı olan gerilmelerini karışlarlar. Betonorme bir döşeme üzerine oturmayıp duvar krş vb. İki mesnet üzerine oturan oturma çatılardaki kirişler de aynı ismi verilir. Tek yada çif parça halinde yapılabilirler. Kesitleri 8/14, 8/16, 10/16 ,14/20 cm gibi olur.

        

 

         A) şekil -1 Bırakma kirişi detayı

 

         2. YASTIK KİRİŞLERİ:

         Makaslardan bırakma kirişleri kanalıyla aldığı çatı yükünü, , üzerine oturduğu duvar, kiriş yada döşemeye aktarırlar. Kesitleri 5/10, 8/16, 10,20 cm gibi olup, geniş yüzeyleri üzerine oturtulurlar. Duvar, kirişi de döşemeye, blonlardal veya bağlanıt demirleriyle bağlanırlar        

         3.DİKMELER:

         Aşıklardan aldıkları yükü duvar, kiriş yada döşememey aktarırlar. Kesitleri genellikle kare ve 8/8, 10/10, 12/12 gibi olur.

         4- AŞIKLAR

         merteklerin yükünü taşayına kirişlerdir. Saçaka üzerine oturana Damlalık aşğı, saçakla mahya arasında olana ortak aşık, mayadaki ise Mahya Aşığı denir. Aşıklar yüklerinib lunduğ yere göre duvar, kiriş ,döşeme, dikme, ada aşıklara verirler.kesitlei 10/14, 12/6, 14/18 cm olup, genillikle 200~250 cm aralıklarla yerleştiirilr.

 

 

         5- GÖĞÜSLEMELER:

         dikmelerden, aşıkların altında uvrulan ve genellikle 45°C eğimli desteklerdir. Dikmelerin arasındaki açıklığın azaltılamıs ve ayrıc, çatının boyu yönündeki yatay hareketler önlemek görevi yaparlar. Kesitleri dikme kesitlerinde olduğu gibi ona uygun olarak 8/9 , 8/10, 5/10, 6/12 cm diri.

         6- PANADLARA.

         Asma çatılarda, dikmelerin aldığı yüklüre, brıkama kirişlerindeki düğüm noktalarında iletilen, eğimli çbuklardır, kesitleri 8/14, 10/18 cm gibi olur.

         7-YANLAMA:

         Asma çatılarda, aşıklardan dikmeler gelen yükleri, duvarla iletilen çubuklardır. Kesitleri, Payandalardaki gibi olur.

         8-KUŞAKLAR:

         Bir çatı makası üzerinde bulunan dikme, aşık, yanlana ve mertekleri her iki yüzeyden birbirine bağlayan çubuklardır. Bağlandıkları praçalara kertme ile geçerek, birleşme noktalarına kuvvetlendirler. Kesitleri 5/10, 5/20 cm gibi olur. 

         9- RÜZGAR KİRİŞLERİ:

         Çatı makaslarının, rüzgar etkisiyle devrilmelerini önlemek için, çatın her iki başındaki ilk iki ve son iki makasının arasına, çaprazlamasına çakılan kirşlerdir. Yanlız merteklerl oluşturulan küçük çatılarda, mertek altlarına çakılan Bağlantı Kirişleride aynı görevi yaparlar .Bu rüzgar bağlan

tıları bazı durumlarda, sergili demir çubuklarla da sağlanabilmektedir

         10.MERTEKLER:

         Aşıklar üzerine otururlar ve örtü altı kaplamasının yükünü taşırlar. Kesitleri 5/8, 6/10, 6/12 cm gibi 40~50 cm aralıkla yerleştirilir.

 

         11. YARDIMCI PARÇALAR

         Çatı elemanlarının birbiriyle bağlantılarını sağlamak amacıyla kullanılan bağ ve askı demirleri, blonlar ve özellikel saçak kasımlarında çatı eğimi azalatmak amaçlı çelik denilen paçlardır. Çelikler ahşapta hazırlanı, saçak kısmında merteği önüne çakılarak burada çatı eğiti azaltılır. Böylece, çatı üzerindeki bulunan karın, erime esasında birden bire aşağıya kayıp zarar vermesi önlenmiş olur.

         12.ÖRTÜ ALTI KAPLAMASI:

         Üzerine çatı örtüsünün döşindiği yüzeydir. İki şeklide yapılırlar:     

         a- Örtü altı kaplamas, merteklerin üzerine ve örüt gereçzlerinin boyutlarına uygun aralıklarla çakılan 2,5/5, 7/5 cm gibi kesitli aralardan oluşur. Çıtalar özellikle kiremit kaplamakad, kiremit altındaki tırnaklar ve üzerindeki tel bağlama deliklerinin aralıklarna uygun aralıklarla döşenirler. Kiremitte bu çıtalar yumuşak telle bağlanır.

         b- Yüzey merteklerin üzerine çıkalın 2~2,5 cm aralıklığında ve 10~20 cm genişiğinde tahtalarla kaplanır. Örtü gereçleri de bu tahtalarda, örtü gerecinin tümün göre tel, çivi vida veya cıvatayla bağlanırlar.Tahta kaplamanın üzerine, Ruberoit v.b su ve nem yalıtım gerecinin seçilmesi uygun olur.

         13. ÇATI ÖRTÜSÜ:

         Rüzgar sıcak ,soğuk gibi dış etkileri karşılayarak kar ve yağmur sularını da alta geçirmede, düzenli bir şekilde dere ve oluklara akıtan gereçlerdir. Kiremit, eternit, bakır ve galvanizli saç, arduvaz v.b su geçirmeyen örtü gereçlerinden oluşur. Gereçlerin özelliklerini ve çatı eğimine uygun olarak altındaki örtü altı kaplamasına, ukarıd belirtilen bağ gereçleriyle bağlanır.

 

 

                   KONTURVATMANLAR:

         Çatıya yandan gelecek basıçları önlemek üzere makaslar arasına çapraz olarak çakılan kirişlerdir. Mertekli çatılarda bu çaprazlar merteklerin altına çakılır. Çatıyı yandan etkileyen hakim kuvvet rüzgar olduğundan bu parçalara rüzgar bağlantılarıda denir. Kesitler 3x10, 5x10, 6x12, ve 6x14 cmdir.       

         ÇATILARIN YAPILIŞI

         Çatıların yapılşı şekilne ve meyilli yüzeyin yükünü mesnetlere nakledişine göre değişik isim alır. Çatı meyilli yüzeyin yüyü genişliğği az olan binalarda merteklere taşıtılabilir. Genişliği fazla olan binalarda çatının yükünü makaslar taşır ve mesnetlere nakleder. Makaslar çalışma sistemine göre oturma ve asma olarak iki kısma ayrılar ve çatını şekline göre tanzim edilir.      

         MERTEKLİ ÇATILAR.

         Genişliği az olan binalarda boyu 4,00 m ve daha az olabilen beşik çatılar basit mertekli yapılır. Bu çatılarda tavan kaplaması için çatı kirişleri mertek aralığına eşit 50-90 cm aralıkla döşenir. Merteklerin alt uçları lambalı zıvana ile yanı ketislerdeki çatı kirişlerine geçme yapılar ve üst uçları çatallı geçme veya düz bindirmeli yapılır. Rüzgarar karşı dayanımı sağlamak için merteklerin altında rüzgar bağıntılar çakılır. Damlalığı yaklaşan yerde çatı meyilini azlatmak üzere çelik adı verilen meyille takozlar çakılır.

 

 

         2. ÇATI MAKASLARI

         Çatı makasları çatının esası kısmını teşkil eder. İki veya daha fazla mesafede oturan makasların en basitleri oturma çatı denen tipleridir. Oturma çatılarda, açıkların altına gelen dikmeler ,bir taban vasıtasıyla duvar veya kirişlere basar. Dikmelerin betonarme döşeme üzerine oturması doğal değildir.

 

         İki vey dah fazla mesnede oturan aşıklardan gelen yüklerin kafes kiriş sisteminde olduğu gibi dikme, köşegen ve alt, üst başlıklar vasıtasıyla karışlandığı çatılar, asma çatı denir.

 

OTURMA ÇATI    

         Çatıya taşıyıcı duvarlar veya kirişler ya da betonarme bi rdöşeme üzerine oturtulur. Çatının taşıyıcı duvar veya kirişler üzerine oturtulması durumunda mesnet açıklığının en çok 400 m olması gerekir.

 

 

         Oturma çatıların inşaatına, betonarme döşeme yoksa taşıycı duvarlar üzerine, vrasa döşeme üzerine yastık kirişlerini döşemekle başlanır. Sonra sırasıyla bırakma kirişleri, damlalık aşıklar ve mahya aşığı, göğüslemek ,ukaşkal rüzgar kirişleri, mertekler örtü alto kaplaması ve son olarak da çatı örtüsü yerleştirilir.

         Mahyaya en yakın aşık ile ,mahya arasındaki uzaklık 200 m den fazla değilse, mahya aşığı kamaya bilir. Bu taktirde karşılıklı gelen iki mertek mahyada, zıvana geçirme ile birleştirilir.

         Duvar kiriş yada döşeme üzerine oturtulan yastık kirşi yada kalas parçası altına neme karşı yoktan amacıyla ruberoit vb yalıtım gereci yerleştirilir.

 

         Oturma ahşap çatılar, kendisinde, daha yüksek bir binanın duvarına dayalı yada ayır olarak sundurma çatı şeklinde yapılmaktadırlar.

         Karşılıklı  iki duvar üzerine oturtulan sundurma çatılarda mesnek açıklığının 4.000 m den kapı üzerine yapılan sundurma çatılar ise 2,50 m den fazla olması gerekir.

 

 

         AHŞAP ÇATILAR

         Asma Ahşap Çatılar

         Asma ahşap çatılarda kullanılan elemanlar çekme ve basınç yoluyla yükleri taşıyıcı sisteme aktarırlar.

         Çıtıyı taşıyan dış ve iç bölme duvarların eksenleri arasındaki açıklığın 4.00 m geçtiği durumlarda Asam Çatı uygulanır.     

         Asma çatının taşıyacağı  elemanları oturma çatılarda oturduğu gibi çatı makaslıdır. Ancak buruda, makası oluşturan elemanların esas tayışıcıları, çubuk denilen bırakma kiriş, gergi kirişi, askı, yanlama ve payandalarladır. Makas sistemi içerisinde bırakma kiriş e askılar genillikle çekmeye yanlama ve payandalar iseb sanıca çalışırlar .ancak uygulanan makas sistemi içerisinde çubuğun çekmeyem yoksa basıncamı çlaştığı ve kesitlerinin ne olacağı statik hesaplarla bolunur. Aşık ve mertekler ise yine oturma çatıdaki esaslara göre çalışırlar.        

        

         ASMA AHŞAP ÇATILAR        

Asma çatılarda, taşıyıcı çubukların birleştiği yerlerde- dügüm noktalarında- çubuk eksenlerinin, makasın duvarlar üzerine oturduğu yerlerde yine duvar ekseniyle, çubuk eksenlernin bir noktada kesişmeleri esastır. Çubuklar aldıkları çekme yada basınç kuvvetlerini birbirlerine bu noktada aktarırlar. Çubuklar, ekesnelirinin birleştiğ düğüm noktalarında birbirlerine geçme yaparak ve ayrıc kanca, blon, lama demiri veya 8~10 mm kalınlığında k ki saç levhalarla bağlanırlar.  

         Yanlamanın bırakma kirişiyl duvar üzerindeki bağlantısı (A detayı), eğit giymeli payanda geçmesiyle yapılır. Çatı eğiminin az olması durumunda çift dişli geçme yapmak daha uygun olur. Hatta yanlamayla bırakma kirişi arasına, sert ağaçtan hazırlanan bir takoz koymakla da, üç dişli geçme yapılmış olur ve böylece kayma ve yırtılmaı, en aza indirilmiş olur. (Şeki: 316) Burada payanda geçmesinin, bırakma-kirişi ucuna kadr olan mesafesinin , hesaplanarak bulunması gerekmekte ise de. , pratkite en az 25 cm olarak alınmaktadır.      

         Yanlamaların askı ve bırakma kirişiyle yaptığı bağlanıt ise yarı bir önem taşır. Burada da yanlama aşkıya , yine  eğik giyemli payanda geçmesiyle bağlanır. Gecmenin askı ucuna (orta yada mahya aşığı altına) kadar olan kayma ve yırtılma mesefaside prakte an az 25 cm olaraka  lanırı. 

         Oturma çatılarda kullanılan dikmeler, asma çatılarda bırakma kirşini yukarıda doğru çekere, çekmeye çalıştıklarından adına genellikele Askı denir. Askılar bırakma krişin,, zıvanalı geçmeyle bağlanırlar. Ancak askı, bırakma kirişen tam olarak oturtulmayıp, arada 2~3 cm’lik bir boşluk bıraılır. Böyelce makasın bel vermesi durmunda askının, bırakma kirişini zorlayıp esnetmemesi önlenmiş olur. Ayırca, bırakma kirişini askıya alan U şeklindeki lama demirini bağlayan alttaki blonun, askının alt kısmını kopartmaması için, ası ucundan en az 20 cm yukarıdan bağlanamsı gerekir.

         Askının tek parça olarak yapılamıs durumunda, bırakma kirişi ve yanlam, çift parça halin de de yapılabili ve askıya her ik yanından kavrayarak birbirlerine blonla bağlanırlar .Askının ,çift parça olarak yapılması durumunda ise çift askı, bırakma kirişiyle varsaa yanlama ve payandaları her iki yönden kavrar ve yarıca, birbirlerine blonla bağlanırlar.

         3.1. BİR ASKILI ÇATI MAKASI

         maesas uzunluğu 4.00-6.00 m arasında olan binalarda yapılır. Şekil 9-11 de görülen bir askılı çatı makasının, damlalıkta bırakma ve yanlama kirişleri ile yastık ve askıların eksenleri aynı noktada kesiştirilir ve bulonla takviye edilir. Zovana ilerisine kalacak uzunluk en az 25 cm olmalıdır .Mahyad yanlama ve askının eksenleri aynı noktada kesiştirilir ve birleşim açılarına göre hazırlanan lama demiri her iyi yüzeyden konularak bulonlarla tesbit edilir. Askının alt cu bırakma kirişine U şeklindeki lama demiri ile bağlanır. (Şekil: 9-12)

        

         Makas uzunluğu 6.00-9.00 m arasında olan çatılarda yapılır. Askılar arası birbirine eşit veya iki orta askı arası dah az olarak Şekild tanzim edilebilir. Askıların üst kısmında yanlamalar ve gerginin birleşim yerinde geçmeler yapılır ve her iyi yüzeyden konulan lama demiri ile takviye edilir. Merteklerin mahyadak birleşme yerinde çatal zıvana veya düz bindirme yapılır .ve çivi ile birleştirilir. Gerektiğinde makasın sağlamlığını temin etmek üzere çift kuşak ile takviye edilir. (Şekil 9-13)

 

         3.3. AÇ ASKILI ÇATI MAKASLARI

         Maas uzunluğu 9.00-1+2.00 m arasında olan binalrad yapılır. Genellikel kesik çatı şeklinde tanzim edilen, atelye, fabrika vb. Yapılarda yugulanır. Askılar arası eşit aralıkta yapılır ve bırakma kirşi iki veya daha fazla parçadan oluşturulduğundan ,çeşitli şekillerde eklenir ve yanlardan konulan lamalarla takviye edilir. (Şekil: 9-14) Bu makaslarda bırakma kirişi ve askılar çekmeye çalıştırıldığından çift yapılabilir. Bu durumda yanlamaların alt uçlarının geçme ile bağlanabilmesi için iki bırakma kirişi arasına uçlarda takoz konur. Çatı arasındaki hacimden yararlanılması istenirse yanlardaki askıların üst uçlar arasına çift kuşak konur ve alta askının alt ucuu bu kuşaklara bağlanır.

 

                   Çift Bırakma Kirişli Üç Askılı Çatı Makası

         4- AHŞAP ASMA SUNDURMA ÇATI MAKASLARI       

         Teh satıhlı çatılar genellikle bir yapıya yanaşık yapılan binalarda ceya çatı suyunun yalnız bir tarafa akıtılması zorunlu olan yerlerde yapılır. Sundurma çatı makasları, normal askılı çatı makaslarında olduğu gibi 2.00-3.00 m aralıklarla, iki ucu mesnetin üzerine oturtularak; bütün yükü bu mesnetlere nakledecek şekilde inşa edilir.kalkan duar yük taşıyacak şekilde yapılsada makasın esnekliği öz önünde bulundurularak çatı yükü taşıttırılmaz. Makasların tanzim ediliş şekilleri normal asma çatılarınkine benzer, açıklığı 5.00 kadar olanlarda askısız Şekil: 9-16, 4-6 m arasınad tek askılı şekil: 9-17, 6-9 m arasında iki askılı Şekil: 9-19 ve 9-12 m arasında üç askılı şekil: 9-19 çatı makası yapılır.

 

         5. ÇOK AÇIKLIKLI AHŞAP ASMA ÇATI MAKASLARI

         İki veya daha fazla açıklıklı yapılarda ahşap asma çatı makaslarının uzunluğuna göre bir, iki veya üç askıl olarak her açıklık yerinde ve devamlılığı sağlayacak şekilde inşa edilir. Bu çatılar atelye. Pangar, depo ve kapalı pazar yeri olarak inşa edilen binalarda yapıldığında genellikle tavan kaplamasına ihtiyaç duyumaz. Kullanılan ahşap malezmenin kesitelri normal ahşap çatı makaslarından daha büyüktür. Çatının esas yükünü taşıyan yanlamaların alt uçları bırakma kirişne veya mesnet olarak kullanılan ahşap dikmelerle birleştirilebilir. Makasları düğün noktası diğer askılara benzer. Bu bakımdan bu çatı makaslarının şekilledi tek çizgi gösterilmiştir. (Şkil: 90: 20)

         6, AHŞAP KAFER KİRİŞLİ ÇATI MAKASLARI

         Ahşap çatılarda makas uzunluğu fazla olduğ taktirde,asma makası oluşturulan ahşap elemanlarıın boyutları büyüyecek ve adetleri artacaktır .bu gibi durumlarda kafes kirilerle makasların yapılması tercih edilir. Şekil : 9-21. Kafes kiriş, yükleri birleşme noktalarına nakledilecek şekilde ve her elemanı basınç veya çekmee çlaşıtırılan bir grup üçgenlerden meydana getirilir. Bu kafes kirşin bir bütün halinde çalışabilmesi için üzerine gelen yükleri mesnetlere dik doğrultuda nakletmesi ve mesnet peaksiyonlarınında yine dik doğrultuda olması gerekir.        

         Kafes kirişte parçaların birleşme noktalarına dügüm noktaları denir. Bir kafes kirişin en üstündeki elemana üst çubuk veya üst kiriş, en altatkine alt çubuk vea bırakma kirişi, araya konulan dik veya eğik parçalara ara çubukları veya düşey ve eğik çubukları adı verilir. Bu çbuklar basınca çalıştırılırsa dikme, çekmeye çalıştırılırsa askı denir. Şekil: 9-21. Kafes kirişli çatıların yapılmasında çelik konstrüksiyon tercih edilmektedir.